O'zbekiston ERK Demokratik Partiyasi

Абдулла Қодирий қайтмаган ҳовли

Абдулла Қодирий қайтмаган ҳовли
166 views
01 December 2017 - 19:19

Тошкентнинг марказида Парижнинг 13-кварталига қиёслаш мумкин бўлган бир маҳалла бор…

Ўша кўчада оқ тунукалар билан ўралган Самарқанд дарвоза маҳалласининг ичкарисида миллатимизнинг буюк адиби, қаҳрамони Абдулла Қодирийнинг ҳовлиси бор.

Биласиз, бир қатор кўчалар, боғлар, мактаблар, кутубхона, маҳалла ва олий билимгоҳлар унинг табаррук номи билан юритилади.

Аммо, унинг уйи ҳали ҳам музейга айлантирилмаган, худди Қодирийнинг ўзидек содда ва камтар.

Ҳовлида Қодирийнинг илҳом авжида ёзган асарларию, миллат ғамида ёниб, изтиробда ўтказган кунларига гувоҳ буюмлар сақланади.

Уйда мени буюк адибимизнинг неваралари юз- кўзлари Қодирийга ўхшаб кетувчи Ирфон ака кутиб олдилар.

Аниқроғи, банд бўлсалар ҳам ишларини ташлаб “экскурсия” қилдиришга эринмадилар.

Абдулла Қодирий ёди

Уй томон кирарканмиз Ирфон ака эшикни очиб, ” Мана шу эшикдан 1937 йил 31 декабрь бувамни олиб чиқиб кетишган ва у шу бўйи қайтмаган. Тўққиз ойлик қамоқдаги сўроқ-тергов, қийноқ, хўрликдан сўнг у қатл эттирилган”,- дейди.

Ирфон аканинг айтишича, Ҳабибуллох Қодирий отасини отган аскар билан учрашганлар.

Аскарда адоватлари бўлмаган, дейди Ирфон ака ахир у ҳам ўз вазифасини бажарган.

Аммо Абдулла Қодирий отилган жой эса, унинг невараси сўзларига кўра аниқ эмас.

Қодирий ўтириб ижод қилган тут дарахтидан ясалган танча (сандал), қўл ювган офтоба, ҳужжатлар сақланган темир сандиқ, унинг рафиқаси Раҳбарниса ая келинликда олиб келган сарпо сандиғи авлодлари томонидан табаррук хазинадек асраб қолинган.

Ирфон ака Қодирийнинг суратини қўлга оларкан, “мана бу сурат бобомни 1926 йилда қамалган вақтлардаги суратлари. Улар «Муштум»да босилган «Йиғинди гаплар» ҳикоясидаги танқидий мулоҳазалари учун «аксилинқилобий ҳаракат қилганлик»да айбланиб, қамоққа олинганлар, турли бўҳтонлар билан судланганлар. Судда ўзларини мардонавор ҳимоя қилганлар. Кейин озодликка чиқиб ҳам яна ҳақиқатпарвар бўлиб, ёзишда давом этганлар. Бобом қўрқмас ва мард одам бўлганлар”, дейди.

Қўрқмас ва мард ўзбекнинг қаҳрамонига тегишли йўл чемоданлари, соябон ва гардеробларга разм соламан.

Қодирийдан қолган анжомлар

Катта гардероб, шкафлар ўша даврдаги ёзувчилар уюшмасидан эсдалик экан. Аввал ёзувчи сифатида ўзига аъзо қилган тузум кейин уни кўкрагидан отиб ташлаган…

Эскизларини Петербургдан келтириб, ўзлари бош-қош бўлиб, қурдирган шийпон ҳам бугунги мустақиллик кунларигача етиб келган.

Айтишларича Қодирий шу шийпонда ўтириб ижод қилишни ёқтирган.

Шийпондан катта ховлининг боғлари худди кафтдек кўринади.

Адибдан қолган асарлар билан бирга унга тегишли барча буюмлар ҳам қадрли…

Қодирийга дастёр бўлган уй буюмларини қўлга олиб ҳам фахрланади одам, ўзбекнинг шундай буюк мард ўғлони қачондир шу офтобада қўл ювган, шу керосин лампа ёруғида ижод қилган…

Айтилмаган ҳақиқатлар…

Ирфон ака оталарининг Ҳабибуллоҳ Қодирий суратини олиб кўзларида ёш билан яна тарихга қайтади…

Ёднома

“1988 йил мен 17 ёшда эдим отамни кўмиб, уйга қайтдик. Онам менга “болам, отангни қабрга юзини ерга қаратиб қўйдиларингми? Отанг шуни васият қилган эди. Ерга юзтубан қараб ётсам, зора ичига йиғилган дард-аламларим зардоби оғзимдан чиқиб кетса, деганди, унинг ичи тўла дарду, алам эди. Ўзи билан кўп гапларни, ҳақиқатларни олиб кетди, бировга айтмади”, дегандилар онам…”

Ирфон ака хўрсинади.

“Отам кўп ҳақиқатларни айтмай ўзлари билан қабрга олиб кетганлар. Бобом Абдулла Қодирий “халқ душмани” бўлгач, отамни ҳам тинч қўйишмаган. 1945 йил 25 май куни отамни “Халқ душманининг ўғли” сифатида олиб кетишади. Узоқ-қийноқ ва сўроқлардан кейин уни Сибирга сургун қилишади. 1953 йил Сталин вафотидан кейин, отам озод қилинади. Бироқ, ҳамон Тошкентга қайтишга рухсат йўқ эди. У 2 йил Қарағандада (Қозоғистон) юриб, 1955 йилда 37 ёшида ниҳоят уйга қайтиб, оила қурган…”

“Ўтган кунлар”дан ҳам зиёда асар

Уй бурчагидаги темир сандиқда Қодирийнинг тугалланмаган асарлари сақланган экан.

Сандиқ кейинчалик қўлёзмалари билан кўмиб ташланган.

Ирфон аканинг айтишича, сандиқда Абдулла Қодирийнинг нашр этилмаган “Амир Умархоннинг канизи” номли асарининг ҳомаки варианти бўлган.

“Кунлардан бир кун отам, қўлёзмалар қай ахволда эканлигини текшириб кўриш мақсадида сандиқни ковлаб олади. Тақдирни қарангки, айнан ўша куни уйимизга бостириб кириб, отамни қўлга оладилар. Отам билан бирга бобомни қўлёзмаларини ҳам олиб кетишган. Билсангиз ўша вақтларда қоғоз танқис бўлган, шунданми ёки бошқа сабабми отамни қийноқлар билан сўроқ қилишганда унинг ҳар бир сўзларини бобом қўлёзмаларининг орқа бўш оқ тарафига қайд қилганлар. Яна сўроқ қилиш чоғида аскар ўша қўлёзмаларга махорка ўраб чеккан ва отамга ҳам узатган. Азобли бир йил давом этган қийноқларда бутун қўлёзмалар шу зайл махорка бўлиб кул бўлган. Агар, биров “Абдулла Қодирийнинг чоп этилмаган асарини топдим,” деса ишонманг. Сўнгги қўлёзмалар тақдири шундай кечган улар сақланиб қолинмаган”, дейди афсус билан Ирфон ака.

Махорка қилиб чекилган қўлёзмаларда Ирфон аканинг айтишича Қодирийнинг яна бир дурдона асари бўлган.

У тарихийлиги ва воқеаларининг қизиқлиги ҳамда баён қилиш санъати билан аввалги “Ўтган кунлар”, “Меҳробдан чаён” асарларидан ҳам зиёда бўлган.

Бобом “Агар «Амир Умархоннинг канизи» асарлари битиб, эълон қилинса, одамлар “Ўтган кунлар”, “Меҳробдан чаён”ни ўқимай қўяди”, деган эканлар.

Асар ҳақида отам 1985 йилда “Тошкент оқшоми” газетасида мақола чоп эттирганлар.

Унда Худоёрхоннинг канизининг таърифини эшитиб, ошиқ бўлиб, қўшин тортиб борган Хон ҳақида ҳикоя қилинади…”

Қодирийнинг сўнгги истаги

Қодирий уйи

Ўша машъум кун Жулқунбойнинг кўкрагига ўқ қадалган кеча, Ирфон аканинг тасдиғича бобоси Қодирий уни отишга шайланган аскардан сўнгги илтижо сифатида унинг тунука идишдаги сувини сўрайди.

Аскарни ҳайрон қолдириб, Қодирий сувни ичмайди. У ўша бир кафт сув билан таҳорат олади ва икки ракат нафл намозини ўқиб кейин уни отавериши мумкинлигини айтади.

Аскарнинг айтишича Қодирий ўлимдан қўрқмаган, киприк ҳам қоқмаган.

Мардларча ўлимнинг юзига тик боқиб ҳалок бўлган. Унинг ўзи ёзган қуйидаги сўзлари нақадар ҳақиқатлигини исботлаганди.

“Мен ҳақиқат йўлида ҳеч қандай жазодан, қийноқдан қўрқмайман, агар отмоқчи бўлсалар кўкрагимни кериб тураман”.

Қодирий қайтмаган уйнинг эшиклари уни зиёрат қилиб келувчилар учун доим очиқ.

Хонадон эгалари меҳмондўст, Қодирийдан эсдалик бўлиб қолган табаррук буюмларни қизғонмай кўрсатишади ва улар билан боғлиқ кичик тарихларни эринмай сўзлаб беришади.

Маънавият ва маърифат тадбирларидан зериккан чоғингизда, ватанпарварлик ҳақидаги баландпарвоз гапларингиз саёзлашганда, шу тупроқ учун жонини берган Қодирийни йўқлаб қўйинг…

Манба: Би-би-си Ўзбек