Алоуддин ан Нўмон ал Хоразмий 1259 йилда сентябр ойи бошларида кўҳна Урганчда туғилган.Унинг отасининг исми Давлатшоҳ ,бобосининг исми Али эканилиги манбаларда кўрсатилган.1280 йилда у шарқ мамлакатларига саёҳатга чикади.Араб тарихчиси Ан Нувайрийнинг хабар беришича у мантиқ диалектика ва табобатни ўрганади.701 ҳижрий йилида у Хоразмга қайтиб келади ва Олтин Ўрданинг Хоразмдаги ҳокими Темур Маликнинг шахсий табиби ва шахар касалхонасининг бош табиблиги вазифасини бажаради.Кейинчалик у Олтин Ўрда хони Тўхта саройига таклиф этилади.

Араб тарихчиси ал Айнийнинг кўрсатишича у Олтин Ўрдада ислом динини давлат дини миқиёсига ўтказиш тарафдори бўлиб бу ишда Ўзбекхонинг тахтни эгаллашида актив иштирок қилган.Маьлумки хон Тўхтанинг тахт вориси унинг тўнгич ўғли Иксар (Ильбасар) бўлган.Лекин у хон Тўхтадан олдин вафот этгани учун унинг 2-ўғли тахт вориси этиб тайинланади.Хон Тўхтанинг вафотидан сунг Ўрдада бекларбеги Қутлуғ Темур Ўзбекнинг отасининг аёли Боялин ва бошкалар томонидан Алоуддин ан Нўмон ал Хоразмийнинг маьнавий рахбарлигида Ўзбек хон қилиб кўтарилади.

Лекин Олтин Ўрда амалдорлари Сарой шаҳри ҳокими Қутлуғ Тумур ,Тунгуз ва Таз бошчилигида исломлаштиришга қарши чиқишади.Натижада 120 та чингизийлар қатл қилинади.Шу пайтдан бошлаб Алоуддин ан Нўмон ал Хоразмий Ўзбекхон саройида катта обрў ва эьтиборга сазовор бўлади.718 йил хижрийда у Ўзбекхоннинг дипломатик топшириғи билан Қоҳирага боради.У Мисрда бир ярим йил яшаб қолади.

У 1320 йилнинг май ойида Ўзбекхон қариндошининг Миср султонига турмушга чиқишини ташкил этишда ҳам актив қатнашади.

Унинг ушбу сафардан кўзлаган мақсади Қуддусни зиёрат қилишида исми номаьлум бир амалдор унга ижозат бермасдан уни ҳақорат қилади. Алоуддин ан Нўмон ал Хоразмий Ўрдага қайтгач бу ҳодисани Ўзбекхонга айтганида Ўрда билан Миср ўртасида дипломатик алоқаларнинг бузилишига сабаб бўлади.

Ўзбекхон Миср султонига “Бизнинг шайхимиз Нўманга Қудусни зиёрат филишга қаршилик қилган ҳолда иб грузин подшохига Қуддусда черков барпо этишга руҳсат бергансизлар “деган мазмунда эьтироз хати юборади .Ўзбекхон Миср элчиларини мартабаларидан паст даражада қабул қилади ва уларга қуллар сотиб олишни тақиқлайди.Миср эса Ўрда элчиларини мамлакатдан чиқариб юборади.

1334-35 йилларда Ўлтин Ўрдада бўлган араб сайёҳи Батута Алоуддин ан Нўмон ал Хоразмий ббилан учрашганлигини ёзиб унинг Ўрдада обрўси қанчалик баланд эканлигини қуйидагича тарифлайди

“Ҳар жума куни унга Ўрда хони Ўзбек ташриф буюради, бунда имом хонни кутиб олишга пешвоз чиқмайди ва унинг олдида тик турмайди.Султон (Ўзбекхон) Алоуддин ан Нўмон ал Хоразмийнинг олдига келиб ўтиради ва у билан мулойим оҳангда суҳбат қуради.”

Батута билан учрашган пайти 75 ёшда бўлган Алоуддин ан Нўмон ал Хоразмийнинг қачон вафот этгани манбаларда кўрсатилмаган.

Юлдашбай Сабуров
Манба: facebook.com