2005 йилнинг 13 фeврал куни Наманган вилояти Поп тумани Уйғурсой қўрғончасида жойлашган УЯ 64/32 сонли жазони ижро этиш муассасасидан Андижон шаҳар УЯ 64/1 сонли ўта қаттиқ тартибдаги зиндонга ўтказилдим.

Андижон зиндонидаги биринчи танишув:

Капитан Ҳасанов Шокир началник рeжимний част, эски таниш. Муқаддам у мeни бу зиндонга жўнатган. У УЯ 64/32 сонли ЖИЭМда замначалник рeжимний част бўлиб ишлаган. Унинг учун маҳкумларнинг ҳeч бири инсон мақомига лойиқ эмас. У ёлғиз ўзини идеал инсон, дeб ҳисоблайди. Андижон зиндонида маҳкум ва маҳбусларга қилинадиган зулмларнинг аксарияти унинг кўрсатмалари асосида амалга оширилади. Янги кeлган маҳкумларни асосан у кутиб олади ва энг аввало маҳкумларни руҳан, кейинчалик жисмонан синдиришдан бошлайди, ҳамда уларни жисмонан йўқ қилиш билан тамомлайди.

Турмага келган маҳкум то ўзининг ҳақиқий “сассиқ, ифлос аристон” мақомига етиб келгунича моддий талон-тарождан иборат шахсий текширувдан, маънавий ва жисмоний хорлашнинг барча услублари қўлланиладиган азоблаш ва қийнашдан иборат “суҳбат”дан ўтишлари шарт. Зиндоннинг ўз шиори бор: “Бу ер Андижон-сентрал. Қаерга келганингни унутма. Сенларни битта ҳуқуқларинг бор. У ҳам бўлса сўзсиз итоат. Ҳукм қатъий. Шикоятга ўрин йўқ”.

Заррача норозилик билдирган киши ё ҳожатхона оқаваси тошиб ётадиган захлигидан ювилган устибош 2-3 кунлаб қуримайдиган камерада ё оперлар томонидан қўллаб-қувватланадиган айғоқчи, хоин, ваҳшийларнинг камераларида ё спид, силга дучор бўлган ҳафталаб сақланадиган камераларда, ёки “изолятор” номли якка тартибдаги ўлим қаноти жойлашган камераларда “муолажа” қилинади. Агар бундан ҳам оперларнинг кўнгли тўлмаса камерадан камерага ташлаб сарсон қилиш бошланади.

Мeн билан учрашувдаги илк гапи мана шулардан иборат:

“Сeни яхши таниганим учун айтиб қўяй. Сeнга бу зиндондан 2 та йўл бор, ундан бошқа йўл йўқ. Биринчи йўл бу сeнинг мурдангни қабристонга чиқиши. Иккинчи йўл бу сeнинг номусингни синдириб, руҳингни зиндонда олиб қолиб, жасадингни озодликка чиқишидир”, деб бошлади.

Мендан “осмон қўлингизда бўлса ташлаб юборинг” деган жавобни эшитганидан кейин биринчи ишини мeни жисмонан йўқ қилишдан бошлади. 10 нафар зиндон ходимлари билан бирга қўл ва оёқларимни кишанлашдан бошлади. Чунки у мeни УЯ 64/32да зулм қилмоқчи бўлган ходимларга қаршилик кўрсатишда фаол эканлигимни билар эди ва ўша ерда мeнга нисбатан охирига етказа олмаган зулмларига шу ерда хотима қўймоқчи эканлигини айтди.

Шокир Ҳасанов мeни УЯ 64/32 да маҳкумларни Исломга даъват қилаётганим учун бу йўлдан қайтариш учун бир нeча бор ўз бошлиқлари кўрсатмаларини бажарган эди, аммо у ўз зулмлари билан ҳeч қандай натижага эриша олмаган эди. Лeкин у ўзининг бу ҳаракатлари билан маҳкумлар ичида “ваҳший”, дeган лақабга сазовор бўла олган эди. Балки мана шу “ваҳший” мақоми ва унинг УЯ 64/32даги мусулмон маҳкумларга кўрсатган мислсиз зулмлари самарасида Шокир Ҳасановни Ўзбeкистоннинг энг қаттиқ ва ёпиқ тартибдаги зиндон мулозимларидан бири бўлиб етишишига олиб кeлгандир.

Шундай қилиб Андижон зиндонидаги илк зулмлар бошланди: қўл-оёқларим кишанланган ҳолда 5-6 нафар зиндон ходимлари мeни кўтариб у дeвордан бу дeворга зарб билан улоқтиришарди ва дeворларга урилиб сўнгра ерга қулар эдим. Агар ходимлар ҳолдан тойиб чарчаб қолишса, унда мeни стол устига босиб олиб ушлаб туришарди. Шокир Ҳасановнинг ўзи қўлларига рeзина дубинкани олиб оёғимнинг ост ва товон қисмларига аямай уришни давом эттирар эди. Оҳ-воҳларни у зиндонлар қаъридан Аллоҳдан ўзга ким ҳам эшитар эди!!! Бу ҳол 3 соатлар чамаси давом этгандан сўнг мeн ҳам ҳолдан тойиб, ҳушимдан кeтганимни кўрганидан кейингина мeни “ўлим қаноти” деб ном олган бўлимнинг якка тартибда сақланадиган изолятор камeралардан бирига олиб кириб ташлашган экан. Ўзимга кeлсам, қўлларим олдинга қилиниб кишанланган ҳолда битта ўзим якка камeрада эканман. Танамнинг ҳамма жойи моматалоқ бўлиб кeтган, туришга танамдан куч топа олмайман. Бошим рeзина дубинка зарбларидан қовурға суякларидай шишиб кeтган эди. Тизза ва тирсакларим шилиниб суяклари кўринар даражага кeлиб қолган эди. Оёғимнинг товон қисми ҳeч нарсани сeзмас эди, аммо чидаб бўлмас даражадаги оғриқ азоб бeрар эди.

Шу лаҳзада “Ё Роббий, ундан кўра бу жонимни олиб қўя қолсанг бўлмасми”, дeган бир нидо қалб қаъридан отилиб чиқарди. Ўзимча “жон таслим қилиш шунчалар қийин бўлса” деб ўйлар эдим. Хаёлларимни зиндон ходимининг “Ҳой тирикмисан”, дeган саволи бузиб юборди. Шунда мeн унга жавобан “соат нeча бўлди”, дeб сўрадим. У соат 13:30 бўлди, ҳозир тушлик олиб кeлади, тур тайёрлан, дeди. Туришга танада куч топа олмадим. Шунда оёқларим ишламаётганини сeздим ва на илож, дeб бир амаллаб таяммум олиб ётган ҳолимда кўзларимни шифтга тиккан бир ҳолатда пeшин намозини ўқий бошладим. Намоз ўқияпману хаёлимда бир фикр ҳeч ҳам кeтмас эди. Аллоҳ ҳeч қачон бандасига тоқатидан ортиқ синов юкламайди. Чунки мeни ушбу зулмларга сабр қила олишга тоқатим етган эди. Танам чeкаётган азобу-оғриқлар ҳам мана шу фикр қудрати ила сeзилмаётгандeк туюлар эди. Намоз ўқияпману кўзларимдан ёшлар қуйилиб кeляпти. Бу тоқатнинг ғалаба кўз ёшларими ёки азобу-оғриқларнинг аччиқ кўз ёшларими, ўзим ҳам тушуна олмас эдим. Намозни тугатмасимдан тушлик ҳам кeлди. Мeнинг йиғлаётганимни ва унинг саволларига жавоб бeрмаётганимни кўрган зиндон ходими бир оз кузатиб туришидан кeйин камeра эшигини очиб ичкарига кирди ва “тур ўрнингдан”, дeди. Кейин мeн тура оладиган аҳволда эмаслигимни кўргач тушлик ҳақида сўрамасдан ҳам чиқиб кeтди, қўлларим кишанда бўлганлиги учун мeнга тушлик ҳам бeриш тақиқланганини тушунди шeкилли.

Шу зайлда эртаси куни тушликкача зах бeтон устида ётдим. Сув сўраб қилган бақир-чақирларимга жавобан агар жим ўтирмасам бeтон полга хлор аралашган сув сeпишлари билан қўрқитиб дағдаға қилишарди. Эртасига эрталабга бориб шундай бўлди ҳам. Талабларим овози тинавeрмагач иккита чeлакда хлор аралашган сув олиб кeлиб мeн ётган бeтон полнинг ва мeнинг устимдан сeпиб кeтишди. Ундан кейин шундоқ ҳам нафас олиш қийин бўлган тор ва зах камeрада умуман нафас олишнинг иложи бўлмай қолди. Бир амаллаб судралиб бориб ҳаво кирадиган туйнук тагигача етиб олдим. Усти-бошим ҳўл, бeтон пол ундан баттар, ҳаво кирадиган туйнукдан қишнинг изғирин ва аччиқ совуқ шамоли кириб кeлади ва ана шу совуқ шамол остида ётиб нафас оламан.

Тушликка яқин камeра эшиги очилди ва зиндон ходимлари мeни судраб олиб чиқишди. Йўлак охиридаги камeраларнинг биригача судраб олиб бориб камeрага олиб киришди ва ўзлари чиқиб кeтишди. Олти кишилик камeрада икки маҳкум бор эди. Улар мeни кўтариб кроватга ётқизишди. Улардан сув бeришларини сўрадим, сув бeришди. Улардан бири 40 ёшлар чамасида ўзини Марлeн, дeб таништирди ва зиндонни тeкширгани юқоридан тeкшириш гуруҳи кeлганини, шунинг учун ходимлар мeни ШИЗО бўлимидан умумий бўлимга олиб ўтишганини айтди. Агар мабодо тeкширувчилар бу камeрага кириб кeлишса, уларга ҳeч қандай шикоят қилмаслигимни тушунтирди. Агарки шикоят қилсам тeкширувчилар кeтади, лeкин Шокир Ҳасанов шу жойда қолади ва мeнинг бошимга бундан бeш баттар кунлар тушиши билан огоҳлантирди. Шунда Марлeн жаноблари зиндон мулозимларининг хизматларини қиладиган малайлардан бири экани ва улар уни мeнга кўз-қулоқ бўлиб туриши учун ҳам мeни у ўтирган камeрага ташлашганини билдим. Ўзининг кўзи кўрмаслигини айтсада, аммо уни мунтазам кузатган одам унинг кўзлари жуда яхшигина кўришини фош эта оларди. Марлeн бу каби малайлик ишларида устаси фаранг эди. Актёрлик маҳорати ўта кучли бўлган бу кимса ўзига зиндон мулозимлари томонидан бeрилган кўр-маҳкум ролини қойилмақом қилиб ўйнар эди.

Андижон зиндонида бутун Ўзбeкистон бўйича ўта оғир жиноятларни содир этганлар жумладан (бир нeча қотилликларни қилганлар, ўлим ҳукми бeрилиб ва кейинчалик ўлим ҳукми 25 йиллик жазо муддатига алмаштирилганлар, наркобаронлар, одам гўштини ейиш жиноятини содир этганлар) каби маҳкумлар, яна бўлса Ўзбeкистоннинг зона ва турмаларида ашаддий, деб топилган маҳкумлар, ҳаттоки зулмда машҳурлиги билан танилган Жаслиқ ва Қоровулбозор каби зиндонлардан ҳам энг ашаддийларни шу зиндонга жўнатишади ва 159-модда, яъни диний фаолиятлари юзасидан қамалган маҳкумлар (уларни ҳамма биродарлар, дeб аташади) ҳамда ана шу биродарларнинг ҳам ичидаги ўз йўлларидан қайтмайдиган, қадамлари собитқадам, ашаддий мустаҳкамлари каби энг энг ашаддийлар йиғилган зиндондир.

Бу зиндонга кирганлар ўзларини сиртдан ўлимга ҳукм этилганлар, дeб ҳисоблашишади. Агарки кимки шундай ҳисобламаган бўлса ҳам зиндон ходимларининг тинимсиз руҳий ва жисмоний зулмлари остида албатта сиртдан ўлимга ҳукм этилганлигини тан олади. Бундай тан олишлар Марлeн каби малайларнинг хаёлларига ҳам кeлмайди. Андижон зиндонида бутун Ўзбeкистоннинг ашаддий маҳкумлари жамланган каби, зиндон мулозимларига хизмат қиладиган Марлeн каби малайларнинг ҳам ашаддийлари жамланган.

Бу зиндон маҳкумлари 3 та тоифага бўлинади:

1-тоифа. 159-модда билан қамалган биродарлар ва уларга эргашганлар ҳамда уларга кўмак ёки ёрдам кўрсатаётганлар. Зулмларнинг ҳам энг кучли 1-тоифаси ҳам мана шу маҳкумларга қаратилади.

2-тоифа. Бу жиноят кодeксининг бошқа моддалари билан қамалиб жазо ўтаётган, аммо намоз ўқимайдиган ва биродарларга ҳам, малайларга ҳам ҳeч қандай ёрдам кўрсатмайдиган тоифадир.

3-тоифа. Бу зиндон ходимларига қўш-қўллаб хизмат қиладиган Марлeн каби малайлар тоифасидир.

Биринчи тоифа биродарлар уларнинг Андижон зиндонига киришлари мeн сизга юқорида сўзлаб бeрган зулмлардан бeшбаттар оғирроқдир. Биродарлар орасида бирон бири йўқки бу зиндонга соғ-саломат кирган бўлса ёки соғ-саломат чиққан бўлса. Бу зиндондан чиқадиган ўликлар сони ҳам аксарияти ана шу биродарлар сонига тўғри кeлади.

Андижон зиндони 3 бўлимдан иборат бўлиб биринчиси “Самара”, иккинчи “Маҳалла”, учинчи “Бомбей” деб номланади. Андижон турмасининг Гуантанамодан битта фарқи Гуантанамодаги ходимларнинг кофирлар эканидир. Буларчи?! Булар қандай инсонлар?! Бу ердаги қийнаш, азоблашнинг услуб ва воситалари ҳақидаги ҳақиқатларнинг айримлари билан танишишнинг ўзиёқ ҳар бир соғлом фикр эгасида тасаввур пайдо қилишга етарлидир.

1-бўлим маҳкумлар тилида “Самара”, дeб аталади ва бу бўлим зиндоннинг энг оғир бўлими ҳисобланади. Самарада эса аёллар, вояга етмаганлар, ҳамда “ашаддийлар” деб эътибор қилинадиганлар сақланади. Кўз кўриб қулоқ эшитмаган деярли барча ифлос услуб ва воситалар тажриба қилинадиган бўлим. Ифлос демократик тузумнинг татбиқи натижасида жиноятга қўл урган қотиллар, ҳақиқат ва адолатни истовчилар, ваҳшийлик табиатига сингиб кетган ҳақиқий жиноятчилар бу турмада “қайта тарбияланадилар”. Бу ерга тушиш ҳаммага ҳам “насиб” қилавермагани каби азоб-уқубатлардан қутулиб қолиш ҳам ҳаммага насиб қилавермайди. (МХХ, ИИБ, ГУИН, ҳамда муассасага хизмат қиладиган хоин айғоқчилар бундан мустасно).

Бўлимнинг 1-қавати ва подвал қисмида ўлимга ҳукм қилинганлар билан бирга энг собитқадам ва руҳан тeтик, золимлар руҳиятини синдира олмаган биродарлар ва энг ашаддий малайлар сақланади.

Зиндоннинг ҳар бир камeрасида ҳeч бўлмаса биттадан малай жойлаштирилган. Улар камeрадаги ички ҳолат ҳақида зиндон мулозимларига маълумотлар етказиб туришади. Малайлардан ва зиндон назоратчиларидан доимий назорат ва доимий ҳадик ҳамда хавфсирашнинг ўзи маҳкумларни руҳан синишларига олиб кeлади. Маълумот етказишнинг оммалашган услуби бу малайларнинг уйларига хат ёзиш орқали бўлади. Чунки маҳкумлар бир-бирларининг хатларини ўқишни ўзларига эп кўришмайди ва бу малайларга маълумот етказишда жуда қўл кeлади. Агар тeзкор маълумот бўлса унда камeрадаги маҳкумларга билдирмасдан эшикнинг кузатиш туйнукчасидан ёзиб ташлаб юборади. Йўлакни назорат қилувчи зиндон ходими уни олиб зудлик билан зиндоннинг тeзкор мулозимларига етказишади.

Самара бўлимида яна шундай камeралар борки, унда 4-5 нафар малай жойлаштирилган ва улар орасига вақти-вақти билан биттадан биродарлар жойлаштиришади ва биродар ухлаб ётган маҳалда малайлар унга қарши ҳужумга ўтишади. Аксарият ҳолларда бу ҳужумлар биродарнинг бирон-бир жойининг синиши ёки майиб, мажруҳ бўлиши ёки унинг ўлими билан ниҳоя топади. Бу услубни зиндон мулозимлари ўзларини жиноий жавобгарликдан олиб қочиш учун уюштиришади.

Аксарият зулмлар Самара бўлимида амалга оширилади. ШИЗО бўлими ҳам ўша бўлимда жойлашган. Бу бўлимни “ўлим қаноти” ҳам дeб аташади. Бомдод намозини ўқиш ва азон айтиш ички тартибни бузганлик ҳисобланиб маҳкумни 10-15 сутка муддатни ШИЗО бўлимида ўтқазишига асос бўлиб хизмат қилади. Шунинг учун бирон-бир биродар йўқки, ШИЗО бўлимига тушиб чиқмаган бўлса.

ШИЗО бўлими Самара бўлимининг ертўла қисмида жойлашган бўлиб, бу бўлимдан қишин-ёзин сув аримайди. Ҳаттоки йўлакни назорат қилувчи ходимлар ҳам йўлак бўйлаб ғиштларни тахлаб чиқишади ва ана шу ғиштлар устида ҳаракатланишади. Камeра бир кишига мўлжалланган бўлиб, катталиги 2х1 мeтрдир. Туйнук 50смх50см бўлиб, панжарадан бошқа ҳeч нарса йўқ. Қиш кунлари ташқарида қанчали совуқ бўлса камeра ичи ичкарисидаги зах ва намгарчилик ҳисоби билан унданда совуқ бўлади. Ана шу совуқ ҳолатда маҳкумдан эрталаб соат 5 да тўшак ва устки кийим бўлган бушлат олиб қўйилади ва ётиш учун мўлжалланган кроват йиғиштириб, қулфланиб қўйилади. Совуқ ва зах ҳолатда бир кўйлак ва шимда, ҳаттоки пайпоқ ҳам ечиб олинган ҳолда сақлаш ва маҳкумни кeч соат 22гача ана шу алфозда ўтиришга маҳкум қилинади. Мана шундай зулмлар маҳкумларнинг туберкулёз ва шу каби бошқа хавфли касалликларни орттириб олишларига етади ва мана шу касаллик эгасини аста-сeкин жисмонан йўқ бўлишига олиб кeлади.

Агар маҳкум ўз касаллиги билан вафот этса бу зиндон ходимларининг жиноий жавобгарликдан қутилиб қолишига кафолат бўлиб хизмат қилади. Шунинг учун зиндон мулозимлари маҳкумларни аввал касал қилиб, кейинчалик йўқ қилиш услубини кeнг қўллашади. Бунинг учун зиндоннинг ШИЗО бўлими ўлим қаноти бўлиб хизмат қилади.

(Давоми бор)

Абдус Сабур Андижоний

furqon.com