Абдурауф ФИТРАТ

НАЖОТ ЙЎЛИ

(37-қисм)

Сиҳат-саломатлик. Бу сўз бутун оламни мафтуну саргардон қилган. Дунёда бирор-бир одам йўқки, сиҳат ва офиятни бирор нарсага алмаштирса. Ҳакимларнинг баъзилари дунёвий саодат — тўғри фикрлаш ва салим, соғлом баданда, дейдилар.

Шу ҳам муқаррарки, салим ақл доимо соғлом баданда бўлади. Бинобарин, сиҳат ва офият дунёвий саодатнинг асоси деб айтиш мумкин. Фақат бу дунё саодати учунгина эмас, балки охират саодати учун ҳам сиҳат ва офият лозим. Зеро, биз сайъ-ҳаракатсиз икки дунё саодатига эришиб бўлмайди, деб такрор ва такрор айтдик. Албатта, сиҳат ва офияти бор одамнинг ҳаракати бемор одамнинг ҳаракатидан ортиқ бўлади-да. Ўз сиҳат ва тинчлигини муҳофаза қилолмаган миллат, шак-шубҳа йўқки, ҳаётнинг кураш майдонида орқада қолиб, оқибат хоҳласа (хоҳламаса) ҳалок бўлиши мумкин. Шунинг учун маданиятли давлатлар ҳукумати ўз миллатларининг соғлиғини сақлашда ҳимматларини аямайдилар. Русия ва Фарангистон шаҳарларидаги боғи Эрамдек жойлар, хушҳаво майдонлар, озода кўчалар бирон-бир шахснинг ҳою ҳаваси учун эмас, балки халқ соғлиғини муҳофазаси учун қилинган.

Фарангистон ва Русия ҳукуматлари бир мушфиқ ота каби раиятнинг саломатлиги тўғрисида қайғурадилар. Биз бечора бухоролилар қай тарафга юз бурмайлик, мисоли чўпонсиз қўйлар бўрига дуч келгандек, турли касалликларга чалинамиз, бирор киши аҳволимиздан хабар олмайди. Лекин, андак диққат қилиб назар солсак, айб ўзимизда эканлиги намоён бўлади. Зеро, биз бошқа халқларга ўхшаб саломатлигимизни муҳофаза қилишда ҳукуматнинг тарғиб ва ташвиқига муҳтож эмасмиз. Ислом динимиз бизни борлиғимизни сақлашга амр қилади. Ислом динининг саломатликка қанчалик эътибор беришини қуйидаги ҳадисларда кўрасиз:

«Бешта нарсани бешта нарсадан олдин ғанимат бил: ўлимдан олдин тирикликни, касалликдан олдин соғлиқни, машғулликдан олдин бўш вақтни, кексаликдан олдин ёшликни, фақирликдан олдин бойликни».

«Сиҳат-саломатлик ва офиятингни сўраб кўпроқ дуо қил».

«Омонлик ва офият икки катта неъматким, кўпчилик уларнинг қадрига етмайди».

Сиҳат-саломатлик ва офиятни ислом назари билан кўриб чиқдик. Энди асримиз ҳакимларининг инсонийликни муҳофаза этиш учун тавсия этган қоидалари устида баҳс юритсак. Одамнинг жисми турли хил чархлари, қисмлари, асбоблари бўлган машинага ўхшайди. Мазкур асбоб, қисмларни доим асл ҳолатидек тутилса, яъни парвариш қилинса, ўша машина жаҳду жадал билан ўз ишини бажаради. Агар унинг бирор-бир чархига зарар етса, дарҳол машина ҳам ишдан чиқиб бузилади.

Айрим ва аксар ҳайвонларнинг жисмида шундай турли хил қувват ва моддалар мавжудки, булар ўз ҳолатларини муҳофаза қилиб турганда, одам кучдан ва ишдан толмайди. Лекин четдан етган бир сабаб туфайли уларнинг бирига халал етса, одам ишдан чиқади ёки олдинги интизом ва тартибини йўқотади. Мазкур қувват моддалар ўз ўрнида дуруст ишлаб турган ҳолда одам соғлом ҳолатда бўлади. Аммо четдан етган бир сабаб орқали бу қувват ва моддаларнинг бирига зарар ва бизда шундай бир ҳолат пайдо бўладики, уни касаллик деб атаймиз. Дунёда хилма-хил касалликлар мавжуд. Бугунга келиб фан тадқиқотлари шуни исботладики, бу касалликларнинг асосий қисми, яъни безгак, сил, ришта, қизамиқ, сувчечак, чубушак²⁴⁵ ва бошқалар четдаги сабаб орқали одамга юқиб, бошқага ҳам ўтади. Умумий фан ҳайъати бу сабабни микроб атамаси билан қабул қилишган.

Микроб нима? Коинотда биз кўра оладиган махлуқлардан ташқари кўз кўра олмайдиган махлуқлар ҳам бор. Лекин асримиз ҳакимлари энг кичик заррачаларни кўрувчи мукаммал асбоблар билан бу кўзга кўринмас махлуқларни кўриб, уларни бир-биридан фарқлашади. Бу гапимиз мазкур махлуқотлар тўғрисида эшитмаган одамларга ажабтовур туюлиши мумкин. Аммо таажжубга ўрин йўқ, чунки ҳазрати

Халлоқи қодир бу каби махлуқотларни яратишдан ожиз эмас, албатта. Микроблар иккита гуруҳга ажратилади: биринчиси, фойдали микроблар, улар махлуқларнинг мавжудлигини ва саломатликни таъминлаб туради, иккинчи гуруҳ микроблар эса турли касалликлар тарқатиб юради.

Қандай микроблар вужудимизда беморликка сабаб бўларкин? Аввало, уларнинг конини, яшаш жойини, кейин эса қай тариқа кўчиб юришини билиб олиш керак. Банда тоқат қадар шулардан баҳс юритаман.

(давоми бор)

245. Чубушак — тошма касаллиги.