O'zbekiston ERK Demokratik Partiyasi

Ватанимизнинг мингларча авлодини тупроққа топширамиз-у, аммо бир кишининг ҳам юраги куймайди…

Ватанимизнинг мингларча авлодини тупроққа топширамиз-у, аммо бир кишининг ҳам юраги куймайди…
331 views
07 March 2016 - 12:28

0217861044Абдурауф ФИТРАТ

Нажот йўли

(15-қисм)

ТАБОБАТ ИЛМИ

Бу илмлар мажмуаси инсон аъзоларининг касалликлари ва уларнинг даволаниши йўлларини бизга тушунтиради ва бир неча қисмга бўлинади:

Илмул-амроз (касалликлар ҳақидаги илм);

Илми муфрадоти адвия (доришунослик илми, дорилар ҳақидаги илм);

Илми ташриҳ (инсон аъзоларини ўргатувчи илм, анатомия);

Илми ансож (жисмоний тарбия илми);

Илми манофеъул-аъзо (инсон аъзоларининг манфаатлари).

Илмул-амроз инсонда учрайдиган касалликларнинг шакли ва мушкилотларини ўргатади. Муфрадоти адвия илми дорилар тайёрлаш ва уларни истеъмол қилиш ҳақида баҳс юритади. Ташриҳ илми инсон аъзоларининг тузилиши, таркиби ҳақидаги фандир. Фарангларнинг бугунги кунда барчани ҳайрон қолдирган жарроҳлик фанлари ана шу илм соясида шакллангандир. Ансож илми инсон баданининг тарбияси тўғрисида сўз юритади. Манофеъул-аъзо илми эса ҳар бир аъзонинг вазифа ва хизматларини изоҳлаб беради. Тиббий илмнинг мазкур учта қисми бизга очиқ-ойдин шуни кўрсатадики, Ҳазрати Холиқ инсон вужудидаги ҳар бир зарра ва узвни беҳуда ва бефойда қилиб яратмаган ва қодир Аллоҳнинг ҳикматига иймонимиз комилдир.

Табобат илмини ислом уламолари юнон ва ҳиндлардан олиб, шу қадар ривожлантириб такомиллаштирганларки, бугунги донишманд фаранг ҳакимлари ҳам уларнинг номларини камоли эҳтиром билан тилга оладилар. Ифтихоримиз бўлган ислом оламининг собиқ табиблари ҳозирги Туркистон табибларига ўхшаб, катта оналаридан ўрганмаганлар, уларнинг табобати ҳозиргиларникига ўхшаб шарбатфурушлиқдан иборат эмасди, балки табобат илмини таҳсил олиш, тадрис қилиш орқали эгаллаганлар. Уларнинг фикри доим шу илм билан банд бўлган. Табиблар бу соҳада янги бир кашфиёт қилиш, ё янги даволаш усулларини топиш, ё шу илмда китоб ёзиш хаёлида юрганлар. Энди фикримизнинг исботи ва қориларимиз мулоҳазаларини ойдинлаштириш учун машҳур ислом табибларининг баъзиларини зикр қиламиз.

Аллома Абу Бакр Розий153 ислом дунёсида табобат илмининг асосчиси ва сардорларидан бири. У 240 ҳижрий санада Рай, ҳозирги Эроннинг пойтахти Теҳронда таваллуд топиб, илм ва фан таҳсили учун Шом, Ироқ, Андалусия, Мисрга сафарлар қилиб, бир муддат Бағдодда, бир муддат Райда табиблик қилган. Бухорода ҳам амир Мансур ибн Исмоил саройида бош табиблик қилиб, шу ерда машҳур асарларидан бири «Ал-куношул-Мансурий»ни Амир Мансур154 номига атаб ёзган. Ҳакимлик илмининг ҳар бир соҳасида маҳорат соҳиби бўлиб, уларга оид китоблар ёзиб қолдирган. Розий чечак ва қизамиққа қарши тиббий тадқиқот олиб борган биринчи табиб бўлиб ҳисобланади, бу касалликларга оид ёзган рисоласи бугунгача Фарангистонда эътиборли ва машҳурдир. Бу аллома 180дан зиёд китоб ёзиб қолдирган. Китобларининг аксари тиб ҳақидадир. Машҳур асарларидан «Ал-ҳовий» (уч жилддан иборат) тиб илми ҳақида, «Ҳайъатул-олам» коинот илмига оид, «Ал-Мансурий» тибга оид китобларини фаранглар ўз тилларига ўгирганлар. Бу машҳур табиб 320 ҳижрий санада вафот этган. Бу олимни ҳам баъзи «азизлар» кофир деб эълон қилганлар.

Абулҳасан Али ибн Ризвон Мисрий155 ҳам ислом (олами) табибларининг биринчиларидан эди. Отаси бир камбағал нонвой бўлган. Ибн Ризвон Мисрда таҳсили илм қилиб, аввал нужум илмида маҳоратини тамом кўрсатиб дарс бера бошлади, шу илм орқасидан тирикчилик қилди. Кейин илми тиб таҳсилига машғул бўлиб, замонасининг буюк табибига айланди. Тиб илми, ҳикмат ва фалсафа илмларига оид 80 адад китоб ёзиб қолдирган.

Ибн Синонинг номи билан қиёматгача фахрлансак арзийди. У 370 йили156 Ромитан туманида оламга келган. 18 ёшида замонасининг ҳамма илмларини ўрганиб, тиб ва ҳикмат илмида қўли баланд олим бўлган. Худо берган ақлу заковати бунга гувоҳдир. Юздан ортиқ ёзган китобларининг аксари тиб ва ҳикмат илмига оиддир. Баъзи асарларини оврўпаликлар таржима қилганлар. Хусусан, «Ал- қонун» асари яқингача тиббий мактабларида дарслик сифатида ўқитиларди. Бухоронинг баъзи муллароқлари шундай фазилатларга эга бўлган инсонни ҳам кофир деганлар. Сино уларга жавобан айтибди:

Куфри чу мане газофу осон набувад,
Маҳкамтар аз иймони ман иймон набувад.
Дар даҳр чу ман якеву он ҳам кофир,
Бас дар ҳама даҳр як мусулмон набувад.

Яъни:

Мани куфрим беҳудаю осон бўлмайди,
Иймонимдек маҳкам иймон бўлмайди.
Даҳр аро танҳо мену у ҳам кофир бўлса,
Бас, даҳр аро бир мусулмон бўлмайди.

Ибн Сино 428 йили157 рамазон ойида Ҳамадонда вафот этган. Мусулмонлар орасида табобат илмининг эътибор ва шарафи шу даражада бўлганки, нафақат ислом олимлари, балки Ҳазрати фахри коинот алайҳи афзал-уттаҳҳиёт ҳам бу илмга катта аҳамият берганлар.

«Худованд дард берган, илло унинг давосини ҳам бергандир», деган Саҳиҳи Бухорий «Китоб ат-тибб»да158.

Муслим эса «Ҳар бир дарднинг давоси бор. Қачон давосини топса, Аллоҳ изни билан офият топажак», деб ёзган «Китоб ус-салом»159ида.

«Жомеъ ус-саҳиҳ»да (айтилишича) «Ҳазрати Расули акрамдан сўрадилар: «Модомики, ҳар бир иш қазо ҳукми ила содир бўлади, бас, беморларни даво қилиш нимага керак?» Ҳазрат жавоб бердиларки, «Даво ҳам қазо ҳукмида Худонинг амри билан нафъ беражак», деган ҳадис бор.

Бизда табобатнинг йўқлигидан бечора миллатимизнинг зое бўлиб кетаётгани (турли касалликларга йўлиқиши) йилдан-йил кўпайиб кетмоқдаки, бу андиша кишини ларзага солади. Минг хил касалликлар орамизда бемалол кўпайиб бормоқда. Жуда кўп ёшларимиз сил ва иситма ҳужумидан оёқдан йиқилиб, жаҳонни ҳайрон қолдирмоқдалар. Қанчадан-қанча дилкаш гўдаклар шамоллаш ва чечакдан жон бериб, ота-боболарининг юрагини пора- пора қилмоқда. Айниқса, ёз ойларида шаҳарларда ва қишлоқларда даволаниш иштиёқида юрган, иссиғини (иситмасини) табибларга очиб кўрсатаётганларнинг қанчаси ширин жонларидан маҳрум бўлмоқдалар. Муҳаммаднинг юзлаб умматлари жароҳатларига малҳам бўладиган дори орзусидадирлар, уларнинг чеккан нолаи оҳларидан малоикалар қалбига ҳам изтироб тушади.

Сиз бир марта заҳмат чекиб Бухоро қишлоқларини кезиб чиқсангиз, баланд қасрлар, дилочар манзиллар, фараҳбахш боғлар, жаннатмакон ерларнинг одамсизликдан хароб бўлиб шўразорларга айланиб ётганини кўрасиз.

Нечун ҳам биз бухоролиларнинг аҳволига кўз ёш тўкилмасинки, қачон ҳар бир қозоқ ўзининг туялари, ҳар битта чўпон қўйларнинг ҳисобини, ҳолини билса-ю, бизнинг ҳукуматимиз эса раиятининг сонидан ва ҳолидан бехабар бўлса?! Шунинг учун ҳар йили табобатнинг йўқлигидан зое бўлиб кетаётганларнинг ададини бизга маълум қилмайдилар. Аммо тараққий этган мамлакатларда одат бундай эмас, уларнинг ҳукумати махсус дафтарларда раиятнинг сонини ҳисоблаб, таваллуд топган ва вафот этганларни қайд қилиб турадилар. Ҳар йили бу ҳисобларни текшириб, рўзномаларда эълон қиладилар. Агар бу йил ўтган йилга қараганда кўпроқ одам ўлган бўлса, ё туғилиш камайган бўлса, шу давлатнинг катгалари изтироб ва хавотирга тушиб, унинг сабабларини қидириб, бартараф этишга тушадилар. Биз бечора бухоролилар ҳар йили ватанимизнинг мингларча авлодини тупроққа топширамиз-у, аммо бир кишининг ҳам юраги куймайди…

«Сизларнинг ҳар бирингиз ўз тобеъларингизга нигоҳбондирсизлар. Сизларнинг ҳар бирингиз итоатингиздагилар аҳволи учун Аллоҳ олдида масъулдирсизлар», — деган Бухорий «Китобул-истиҳроз»160ида. Шу ҳадисдан маълум бўладики, ҳакимларимиз бу табибсизликдан бизга етаётган талафотлар учун Аллоҳ ҳузурида ҳисоб берадилар. Бас, бу жиҳатларни тезроқ эътибор назарларига олиб, мамлакатимизни ва миллатимизни табибсизлик балосидан халос қилиш уларга лозимдир.

Биз мамлакатимизда табибларни кўпайтириш хусусидаги фикрларимизни «Ҳинд сайёҳи»161 асаримизда ёзган эдик, бу жойда такрорлашни лозим кўрмадик.

(давоми бор)

153.Абу Бакр Розий — Абу Бакр Муҳаммад ибн Закариё 865 йили Райда туғилган, 934 йили вафот этган. Қомусий олим, файласуф ва табиб. Рай ва Бағдодда шифохоналар бошлиғи бўлган. Тиб илмидаги кўп кашфиётлар унинг номи билан боғлиқ (тарж.).
154.Амир Мансур ибн Исмоил — сомоний амирларидан (тарж.).
155.Абул Ҳасан Али ибн Ризвон Мисрий — фалакиёт ва тиб олими, файласуф (тарж.).
156.370 ҳижрий йили милодий 912/13 йилга мувофиқ (тарж.).
157.428 ҳижрий йили — милодий 1036/37 йил (тарж.).
158.«Китоб ат-тибб» — Имом Бухорийнинг шу мавзудаги ҳадислар мажмуи. «Ас-саҳиҳ ал-Бухорий» тўплами таркибига кирган (тарж.).
159.«Китоб ус-салом» — Имом Муслимнинг шу мавзудаги ҳадислар мажмуи (тарж.).
160.«Китобул-истиҳрож» — Имом Бухорийнинг ҳадислар мажмуи (тарж.).
161.«Ҳинд сайёҳи баёноти»нинг матни ҳақида қаранг: Абдурауф Фитрат. Танланган асарлар. 1-жилд. —Т.: «Маънавият», 2000.