Насрулло Саййид

Насрулло САЙЙИД

ЖАЖЖИ ГУВОҲ
(Ҳужжатли қисса)

(5-қисм)

ЖАЖЖИ ГУВОҲ

Ўқиганингиз каби суд тўрт девор ортидаги ғалва билан бошланди.

 Судя бошда ҳайъат аъзоларини таништирди. Томонларнинг ҳақ-ҳуқуқлари ҳақида тушунтириш берди. «Айблов хулосаси»ни узундан-узоқ ўқиди. Ва, охирида судда гувоҳлик берувчиларнинг рўйхатини эълон қилди. Рўйхат бошида Вобкент туман ИИБ бошлиғи ва жиноят ишлари бўйича бўлим бошлиғи турарди. Уларнинг пешидан Бухоро вилояти ИИБга қарашли жиноят-қидирув бўлимининг уч нафар ходими ва Вобкент туман ИИБ биносида доимий навбатчиликда турадиган юк автомашинаси ҳайдовчисининг исми-шарифи ўқилди. Тинтув актига имзо қўйган етти кишининг олтиси ички ишлар ходимлари эди. Еттинчи гувоҳ қўшнимизнинг ўғли – Ҳожиев Абдуқаҳҳор бўлиб, уни ўша тунда тинтувга мажбурлаб олиб келишган.

Кун томонларнинг хайр-хўши билан якун топди.

 Мен бу  разилликни ҳар қандай йўл билан фош қилишга енг шимарган эдим.

Бу ишнинг жуда оғирлигини ҳам, амалга ошириш учун юздан ўн – ўттиз орасида имкониятим борлигини ҳам тушуниб етгандим.

Ҳар қандай ҳолатда ҳам чиқмаган жондан умид зайлида иш тутишга мажбур эдим. Жон, жон бериб олинишини, Беҳбудий айтмоқчи: Ҳақ берилмаслигини, олинишини, мухолифатнинг Бухородаги бир лидери сифатида ўзимга шиор қилиб танлагандим.

 Бошида айтганимдек, болалар ётоқхонасидаги жавоннинг макети қўлимга тегиши лозим эди. Бу ишда менга хотинимдан бошқа биров кўмак беролмасди. Ундан ташқари “жанговор граната”нинг менга оид эканлигига хулоса берган эксперт аёлнинг суд жараёнларида ҳозир бўлиши муҳим эди. Суд жараёнлари адолат мезонларида иш кўрадиган бўлса, мен сўзсиз у берган хулосанинг асосли эканини ҳеч қанақа қийинчиликсиз чипакка чиқарардим. Албатта, қайта-қайта урғу бераётганимдек, маҳкама ишини олиб бораётган маъмурларнинг адолат мезонларига эмас, мустабидлик ранги билан тусини ўзгартираётган ҳукуматга ён босишлари маълум бўлиб борарди.

Тафсилотларни ойдинлаштириш учун яна бир жажжи кимсанинг судда гувоҳ сифатида қатнашишига тўғри келарди. У тўққиз ёшли қизим, Мадина эди….

«Айблов хулосаси» ва гувоҳлар рўйхати ўқиб эшиттирилгач, судя мендан қўшимча гувоҳлар чақириш учун талабнома ёздириб олди.

Шу билан суднинг биринчи куни тугади.

Камерага кирибоқ, каравотга чўзилдим.

Эрталаб, хотинимнинг қучоғига ўғлимни бераётганимда у мелисаларнинг саросимага тушиб қолганидан фойдаланиб, баъзи бир маълумотларни қулоғимга шипшитишга улгурган эди. Шу сабаб, ўша машҳум тундаги воқеаларни қайта бошдан эслаб, хаёлан ҳақиқатни юзага чиқаришнинг чорасини излардим.

… Болалар ётоқхонасининг тўлиқ бир тарафи китоб токчаси ва кийим-кечакларни илиш учун жавонга айлантирилганди. Ҳаммаси қўлбола услубда ясалганди. Жавон ҳам энига ҳам бўйига уч қисмга бўлинган бир нечта токчалар ва тортмалардан иборат эди. Хотиним болаларнинг ҳар бирига уларни алоҳида-алоҳида бўлиб берганди. Ҳар бир бола кийим, китоб ва уйинчоқларни ўз бўлмасида сақларди.

Хотиним кафтимга қистирган мактубдагиларга кўра, катта қизим Мадина ўша тунда хонага кимнингдир кирганини сезиб, уйғониб кетган. Пардадан тушган хира ёруғда у кимсанинг ҳаракатлари яққол кўзга ташланган. Қаттиқ қўрққан қизим, дамини ичига ютиб, ўзи англамаган бир ҳолатда «жиноят иши» қандай тайёрланганининг гувоҳи бўлган. Шарпа жавонни пайпаслаб, очиб, ғаладонларнинг бирига қўйнидан бир нимани олиб, «тақ» эткизиб ташлаган. (Ҳар ҳолда, унинг «тақ» эткизиб ташлашни истамагани тайин. Шу томонини ҳисобга олсак, ўша нарса унинг қўлидан бехосдан тушиб кетган бўлиши мумкин). Табиий, қизим у нарсанинг нималигини билмаган. Шарпа қайтиб чиқаётганда, ойнинг ёруғида юз-кўзи аниқ кўринган… Мен қамалганимдан кейин, қизим барчасини ойисига айтиб берган.

Бу дегани, қизим ўша кимсани кўрса, аниқ танийди, дегани эди.

Суднинг иккинчи куни мужмал бир кайфиятда бошланди. Чунки, гувоҳ сифатида чақирилган мелисаларнинг бирортаси суд маҳкамасига келмади. Ўша тунда навбатчиликда турган ҳайдовчи – Аҳмат ака билан қўшнимиз Абдуқаҳҳор келди холос.

Судя уларни бирма-бир чақириб, гувоҳлик ола бошлади.

Аҳмат ака, ўша тунда мелисалар билан ҳақиқатан бизникига келганини, аммо тинтувда қатнашмаганини, тинтув пайтида ҳовлида турганини, гранатани ким, қаердан топганлигини кўрмаганини айтди.

Тинтув ўтказилганидан сўнгра ҳамма мелисахонага борган. У ерда унга аллақандай қоғозларга қўл қўйдириб олишган. У ўз қўли билан ҳеч нима ёзмаган, хат саводи бўлмагани учун имзо қўяётган қоғозларни ҳам ўқимаган. Қисқаси, у киши шунчалик соддалик ва гўллик билан гапирдики, залда ўтирганлар ҳам кулди, ҳам ғазабланди.

Биздан икки ҳовли наридаги қўшнимиз – ёш йигит Абдуқаҳҳор ҳам шунга ўхшаш гап қилди. У ўзини мелисалар алдаганини, нима сабабдан олиб келганларини тушунмаганини ва қилган ишидан пушаймон эканлигини билдирди. Қоғозларга ўқимай қўл қўйиб берганини, кимдир унга ўша тунда гранатани кўрсатганини, у нарсанинг қаердан топилганлигини кўрмаганлигини ва ҳеч нимадан хабарсизлигини тан олди.

Фитна бошида юқоридагилар турганини ҳамма яхши биларди. Аммо, уларга яхши кўриниш учун виждонини сотган ижрочиларнинг пасткашлиги кўпроқ ҳаммани бирдай ҳайратга солганди. Миллатнинг ва давлатнинг суянган тоғлари бўлишга арзийдиган касб эгалари мелисаларнинг ахлатга тушган қурт каби ўзларини чиркин ва нафратга лойиқ тутишлари, келажакда жамият ичида туриб сон-саноқсиз сохта жиноятлар уюштирилиши мумкинлигидан дарак бераётганди. Бошқа томондан, туҳматга бош-қош бўлган ва ёлғон гувоҳлик берган «халқ поспонлари»нинг менинг ишимни чеккадан кузатаётгани жуда таҳликали эди. Бу, улар навбатдаги топшириқни беклаяпди, дегани эди. Чунки, улар шахс сифатида бир чақага қиммат, юқоридан «бос» дейилса, фитнанинг «туҳмат машина»сига миниб, олчоқликларини давом эттирмасликларига кафолат йўқ эди.

Суд залида қайнотам Эшпўлот Ёров ва акам Саъдулла Саидов умидсизликка кўмилиб, ҳар замон хомуш ўтирардилар. Қайнотам мени яхши кўргани каби мен ҳам у кишини жуда ҳурмат қилардим. У киши паст-баландни кўрган, тажрибали ва зийрак одам эди. Вақтида, у мактаб директори бўлган. Кейин колхозда партком, сўнгра райком инструктори бўлиб ишлаган. Охирда, барчасидан қўл силтаб, Бухоро шаҳридаги бир институт ётоқхонасида комендантлик қиларди. Унинг қаттиқ изтироб чекаётгани бутун қиёфасидан ёғилиб турар, хаста бўлгани учун унга асабийлашиш мумкин эмасди. Асабийлашса, қон босими кўтарилиб, оёқлари шишарди, ва юролмасдан қоларди. У бошимизга тушган туҳмат тошларининг залворини кўтара олмади. Маҳкама иши тугагандан ўн кун ўтиб, олтмиш ёшида тўсатдан вафот этди.

Акам эса, ўзини илмга бағишлаган, ҳақиқатгўй инсон эди. У қуёш энергиясидан фойдаланиш бўйича ажабтовур илмий иш қилган олим, физика фанлари номзоди, университет домласи эди… Гапнинг қисқаси, қайнатам ва акам иккаласи мелиса-гувоҳларнинг судга келишларини ташкил қилишлари лозим эди. Суд жараёни чоғида, уларни яқинроққа имлаб чақириб, муаммони бир бало қилиб ҳал қилишни сўрадим. Улар шу заҳоти суд залини тарк этиб, чиқиб кетдилар…

Кейин айтишларича, суд залидан чиқиб, улар тўғри Бухоро ИИБ биносига боришган. Ичкарига кира олмасдан роса овора бўлганлар. Улар билан ҳеч ким гаплашишни истамаган. Улар ҳам бошлиқ олдига киришни талаб қилиб, ИИБ биноси олдидан кетмай, кун бўйи тураверганлар. Кечга бориб, масъулиятли лавозимда ишлайдиган бир кишига улар ўз дардларини айтишга мувафақ бўлганлар. У кимса юқоридагилардан қўрқмасдан, юрак бетлаб, ёрдам қўлини чўзгач ишнинг ҳал бўлиши учун йўл очилган.

Ўша одам мардлик қилиб, гувоҳлик беришдан қочиб юрган мелисаларнинг судга келишини таъминламаганда, билмадим, аҳволим не кечарди?!

Ҳибсхонанинг тошбақага ўхшаш ҳамма жойи берк, ичи қоп-қоронғи темир машинаси ҳар кун судга олиб келиб, олиб кетади. Йўлда ҳам, ҳибсхонада ҳам бир хил манзара. Бир кинони юз марта кўрган каби кунлар турган жойида айланаверади, айланаверади…

Яна, янги кун бошланди. Яна, «тошбақа» ўлгурнинг қуёшдан тандирдек ёниб турган ичига қамалиб маҳкамага етиб келдим. Суд тушдан сўнг бошланди. Аниқлик йўқ, айтилган сўзга амал қилиш йўқ. Суд раиси кўнглига қараб иш тутади. Ишини, мол-ҳолини ташлаб келган одамлар аҳволи уни қизиқтирмайди. Тизим фуқаро учун эмас, мамлакатни қай йўл билан бўлсаям, жиловлашга тиришаётган кучлар учун ишлайди. Ҳукумат бошида турган уқувсиз бир кимсадан диктатор ясаб, оёғини ердан узиш учун тиришади. Мулозимлар мансаб курсиларидан мосуво бўлмасдан туриб, ҳар қандай йўл билан бойлик орттириб қолиш ташвишида. Советнинг таълим-тарбиясини олган коммунист сарқитлар сиёсатни фалаж қилишга аҳд қилганлари каби, мамлакат иқтисодиётини парон-парча этишга киришганлар. Тузим алмашаётган жараёнларда данғиллама уйлар қуриб, бола-чақанинг келажагини таъминлаш уларнинг умр мазмунига айланган. Уларнинг нафсга ботган қоронғи дунёсида давлатчиликка йўл йўқ. Тараққиёт ва ривожланиш – бойиш ва ҳукуматни идора этиш учун тўсиқ бўлиб кўринади. Уларни маънавиятнинг «м» ҳарфи ҳам қизиқтирмайди. Така бўлсин, сут берсин қабилида иш кўрадилар. Чунки, яккаҳокимликка интилаётган Каримовга ҳам, «Келажаги буюк давлат» дея дунёга аюҳаннос солинаётган Ўзбекистоннинг келажагига ҳам ҳеч кимда умид йўқ. Мамлакатнинг муҳим соҳаларини эгаллаб олган «порахўрлар армияси», «Ўзбек давлатчилиги» деган тушунчани, умумман тасаввурларига сиғдира олмайдилар. Улар, ҳалиям Иттифоқнинг қайта тикланишига умид қилиб яшаяпдилар. Пора – мамлакатнинг жон томирига айланиб боряпди.

  Вобкент тумани ИИБ бошлиғи чақирув қоғозни қўлда тутганча залга кириб келди. Судя уни дарров минбарга чорлади, ва суд ишига алоқадор воқеа тавсилотларини сўради. У сўз бошламасдан суд залида ўтирган хотинимга ишора қилдим. У «жанговор граната» топилган жавоннинг кичик макетини чиқариб, ҳамманинг кўзи тушадиган ерга қўйди. «Бошлиқ» кўриб, саросимага тушди. Сўзни нимадан бошлашни билмай, каловланиб қолди. У бир макетга боқса, бир менга боқарди. Залдагиларга анқовланиб термулаётган кўзларида овсарларнинг кўзларидаги сингари бир олазараклик кезарди.

Ахири, тинтув ўтказилган пайтда у болалар ётоқхонасида бўлмаганлигини, ҳовли ташқарисида сигарета тутатиб турганини тан олди. Гранатанинг қаердан топилганини кўрмаганини, ва ҳеч нима билмаслигини айтди. Кўриб, давлат қораловчиси сифатида қатнашаётган прокуратура вакилининг таъби тириқ бўлди.

ИИБ бошлиғига, у:

– Кўрмаган бўлсангиз, протоколга нега қўл қўйдингиз! – дея бақирди.

– Мен ўз йигитларимга ишондим, улар “топдик” деди, мен эса қўл қўйдим, – деди, у ҳам тагини ҳўллаган ёш боладай, минғирлаб.

Залда, ғалағовур кўтарилди. Ҳамма икки бир бўлиб ўтирган жойида вазиятни муҳокома қилишга тушди. Судя залдагиларни тинчлантиришга чақирарди. Аммо, унинг қўлидан жилов чиқиб бўлганди. Охирида, ғалағовур кўтарилганининг ўзи учун фойдали бўлганини тушуниб етди, шекилли, у суд эртага давом этишини эълон қилди.

Кундан-кун суд залида нотаниш одамлар кўпайиб борарди. Дастакчилар уларнинг кимликларига парво қилмас, улар шунчаки жой танқис бўлиб бораётганидан норози эди. Кўпаяётганлар ўзларининг кимликларини билдирмасликка ҳаракат қилаётган бўлсалар ҳам, мен ва атрофимдаги бир-икки ҳушёр ҳамкорларим, уларнинг кўпчиликлари махсус хизмат ходимлари эканини билиб турардик. Назаримда, ҳукумат яна бир фитнага ҳозирлик кўраётгандек эди. Уларнинг орасида ароқ ичиб келганлар ва оғзи шалоқлари ҳам кўп эди.

Бутун бузғунчиликлар бошида ҳукуматнинг ўзи турганидан кейин, бизнинг қўлимиздан нима ҳам келарди?! Ака-укаларимга ишора қилиб, иғвога учмасликка, ҳушёрликни қўлдан бой бермасликка ундаб турардим, холос.

Қилғиликни қилиб қўйиб, қочиб юрган ИИБ жиноят қидирув бўлими ходимларидан бирининг судда пайдо бўлганлигини кўриб, сал таскин топдим.

Акам ва қайнатамнинг хизматлари беҳуда кетмаганди.

 Кўрсатма берган мелиса ходими роса чайналди. Ҳақиқатан  жанговор граната топилганини, аммо уни у топмаганини, кимдир “топилди” деганда, бориб жойида кўрганини айтди.

Мен судядан сўз сўраб, гувоҳнинг макетдан граната топилган жойни аниқ кўрсатиб беришини сўрадим.

Залда ўтирганлар уни диққат билан кузатиб турдилар.

У макетни кўриб, аввал ҳайратга тушди. Сўнгра оҳиста қадамлар билан макетнинг олдига борди. Узоқ термулиб турдида, жавоннинг чап томонидан биринчи бўлмадаги иккинчи токчани кўрсатди. Мен судядан илтимос қилиб, гувоҳ кўрсатган жойни баённомага киритишни сўрадим.

Ови бароридан келмаётган прокурорнинг ичидан куйиб жизғанак бўлаётгани бор башарасидан ёғилиб турарди. У гувоҳга ўзини қўполдан-қўпол кўрсатиб, бир неча саволлар берган бўлди. У одамларнинг кўзи учун гўё “граната топилган” жойни қайта-қайта сўраб, «жиноят»ни аниқлаштираётгандек эди. Ботинида эса, фитнанинг фош бўлаётганидан аламзада эди. У асл ҳақиқатни ҳаммадан кўра яхшироқ биларди.

Рухсат теккан гувоҳ елкасидан оғир тоғ қулаган каби залдан деярли учиб чиқиб кетди. У аслида шериклари наздида хол қўйган бўлса ҳам, шу билан иш битди қутулдим деб, ўйлаган эди.

Навбатдаги гувоҳ етиб келмагани боис танаффус эълон қилинди.

У орадан бир соат ўтиб, судянинг рўпарасида пайдо бўлди.  Фақат ва фақат ҳақиқатни сўзлашга ваъда бергач, кўрсатма бера бошлади. Айтишича, гранатани у топмаган, аммо топилганда гувоҳ бўлиб турган.

Охирида, гранатанинг аллақандай яшик ичида, болаларнинг ўйинчоқ ва кийимлари орасидан чиққанини ҳам у илова қилишни унутмади.

У ўзи тўқиган афсонасини айтиб тугатар-тугатмас, судядан менга сўз беришларини сўрадим.

Шунда, прокурор орага суқилиб: – Намунча чайналасан? Граната топган бўлсанг, топдим деб, тўғрисини айт, топилган жойни кўрсат! – дея, асабий бир ҳолатда гувоҳга дағдаға қилди. Менинг муддаом ҳам ундан жавоннинг қаеридан гранатани топганлигини сўраш эди.

Гувоҳ пўписадан ўзини йўқотиб, кўзларини бақрайтирганча шалвираб қолди. Сўнг макетнинг олдига бориб, чап томондан учинчи бўлманинг биринчи токчасини кўрсатди. Кўрсатмани суд баённомага киритди.

Шунақа пайтларда, менинг икки кўзим бувиси билан ёнма-ён ўтирган қизим Мадинада бўларди. «Ётоқхонага кирган, шуми?» деган ишорамни у ярим қарашимдан дарров англайдиган бўлиб қолганди. У: “Йўқ” дея, бош чайқади.

Шомга яқин суд залида учинчи мелиса-гувоҳ пайдо бўлди. Тахминимча, роса омадим чопаётганди. Уларнинг турли вақтда судга келишлари, тил бириктиришларига монелик кўрсатарди. Албатта, бу поракандалик уларнинг ишлари сабаб эди. Ҳаммаси бир вақтда келганларида эса, уларнинг тил бириктириб олиб, туҳматни қойиллатишларига имкон туғиларди.

Йирик гавдали, қора палто кийиб, бошига шилапа қўндирган ўттиз ёшлар чапаси бир кимса зал эшигидан ичкари кириши билан қизимга боқдим. Унга кўзи тушиши билан қизимнинг ранги оқарди. Кимса аввалги ҳамкасбларидан фарқли ўлароқ шахдам юриб, кўтаринки кайфиятда олдинги қатордаги бўш ўриндиққа бориб ўтирди. Бироз ўтиб судя уни минбарга чақирди.

Бу пайт қизим, ич-ичидан бўзлаб, йиғлаб ўтирарди. Онам кўзёшларини рўмолчаси билан артиб, «қўрқма, қизим» дегандай, унга далда берарди.

Қизимда пайдо бўлган барча нишоналар сўнгги гувоҳнинг жавонга граната ташлаган кимса эканидан далолат бераётганидан шубҳам йўқ эди. Буни онам ҳам пайқаган эди. У оппоқ рўмолга ўралган Қуръони каримни менга имлаб, кўрсатаётган эди. Уммул китоб рўмолга ўралган бўлса ҳам, онамнинг феълидан келиб чиқиб, мен рўмолда нима борлигини дарров фаҳмлаган эдим. Онамга шошмасликни, вақти соати етгач ўзим ишора қилишимни бир амаллаб тушунтирдим.

Гувоҳ гранатани шахсан ўзи болалар кийими ва ўйинчоқлари турган жавондан топганини ва бошқаларга кўрсатганини фахр билан ўктам бир овозда тантанали равишда тан олди.

Эшитиб, онам  ҳўнграб йиғлаб юборди. Менга отилаётган туҳмат тошлари унинг юрагини қора қон қилган эди. У ортиқ чидолмади. Боласини сиртлон чангалидан юлиб олаётган ярадор арслон каби ҳайқириб: – Суд болам, ижозат беринг, неварам гапирсин! – деди, юзини юваётган кўз ёшларини артаркан.

Суд раиси, гап нимадалигини англашга тиришди, англай олмади. Онамнинг юрагининг туб-тубидан отилиб чиққан ноласидан таъсирланди шекилли, у ҳам рўмолчасини чиқариб, пешанасини ва кўзларини артди.

– Сўз берамиз, албатта сўз берамиз, у ҳам рўйхатда бор! – деди сўнгра.

Сўнгра, гувоҳ қолган еридан сўзида давом этди…

 «Опер»нинг  ўн дақиқа олдинги шашти қолмаганди. У, тилини ари чаққан кимсадай ғўлдирар, қўллари пиянистанинг қўли сингари тинмай қалтирарди. Устига халқ кийгизиб қўйган мундирда халқнинг ўзини қопаётган кўпакнинг бу аянчли ҳолати залдаги кўпчиликнинг борҳо нафратини қўзғатди.

Хафвсизликнинг одамлар орасига сизган «лайчалари» ҳам адолат олдида мағлуб бўлаётганларидан қизариб-бўзариб, ўзларини билдириб қўяётган эдилар. Фитна уюштиришга ҳозир бу малъунбашараларнинг оёқлари қалтираб, ранги учганди.

Лиқ тўла залга ташқаридагилар ҳам тиқилиб кира бошладилар. Ҳеч кимнинг текин томошадан қуруқ қолгиси келмасди. Ичкарига кира олмаганлар, ҳатто ташқаридан деразаларга ёпишиб олдилар…

– Нимага ажина чалган жиннидек, ғўлдирайсан? Одамга ўхшаб, гапир! – дея прокурор бақириб, ўтирган ўрнидан туриб кетди. Жанговор гранатани қаердан, қай ҳолатда топдинг? Содир этилган жиноятнинг асосий гувоҳи бўла туриб ҳам, уни исботлаб беролмайсанми?!

Сўнгра, у суд раисига ўрин қолдирмай, гувоҳдан гранатанинг жавоннинг қаеридан топилганини сўради.

Гувоҳ макетни кўриши билан ўзини йўқотди. Юраман дея, депсиниб, юз тубан йиқилишига бир баҳя қолди. У  жавонга яқинлашиши билан таваккал қилиб ўрта бўлмадаги биринчи тортмани кўрсатди.  Сўнгра, «тўғрими» деётгандек прокурорга илтижоли термулди.

У кўзлари билан ёлвориб, прокурордан ўзини тўғри йўналтиришни сўраётган эди. Сирнинг фош бўлаётганидан жаҳли чиққан давлат қораловчиси ўзини тутолмай тутоқиб, кетди. «Овсар!» дея тишини қисиб, афтини бужмайтирди…

Ваъдасига амал қилган судя мен ёзган талабномани инобатга олиб, қизим Мадинага кўрганларини сўзлаб беришга рухсат берди.

Одам кўплигидан залда нафас олиш қийинлашиб борарди. Эркин ҳаракатланишнинг сира иложи йўқ эди. Шу боис, одамлар Мадинани қўлма-қўл узатиб, бир пасда минбарга чиқариб қўйдилар.

Гувоҳ билан қизим чамаси икки метр масофада юзма-юз турарди. Зобит қизимга нафрат сачратаётган кўзларини тикмасин, қизим унга эътибор бермади.

– Мен ҳам қасам ичайми? – деди, у сўзга лаб жуфтларкан.

Эшитиб, кутилмаганда кўнглим бузилди.

Жимжилоқдек қизалоқнинг ўзини катталардай тутиши судяга ҳам таъсир қилди.

– Гапир, қизим, нима дейсан?! – деди у. – Мен сенга, ишонаман. Уйларингиздан граната топилган кеча сен нимани кўрдинг?

Қизим, мелисага қайрилиб, боқди:

– Мен бу кимсани танийман! У ўша тунда, бизникига келганди. Кечқурун ухлаб ётганимда, ётоқхонамизга кириб, жавонга бир нима ташлади. У нарса ”тақ” этганда, жуда қўрқиб кетдим…

Шундай дея қизим шўрлик, йиғлаб юборди. Шунда, рафиқам Муқаддасхон уни овутишга тушди.

Мелиса ҳам қароқчилик қиладими, ёлғон гапирадими?! Менинг дадам, яхши одам. Бировга ёмонлик қилмайди… дея, қизим бор овози билан ҳўнграб-ҳўнграб, йиғларди.

Кўриб, мелиса типирчилашга тушди. У қизимга бир нима демоқчи бўларди, овози чиқмасди.

Зал эса, сукунатга чўпган. Дамини ичига ютган одамлар, шу тобда гўё портлаб кетадигандай асабий сиёқда зўрға ўтирардилар.

Мелиса кўп уринди, оғзидан бир сўз чиқмади.

Икки дақиқалик жимликдан сўнгра, бутун зал бир қалқиб, тушиб, кутмаганда залда соат қўнғироқ чалиб юборгандай бир вазият пайдо бўлди. Аёллар, ўтирган ерларида, гувоҳни ёзғира кетдилар. Бириси: «Ҳа, кўзинг оқиб тушсин!» деса, иккинчиси: «Ҳа-а, бировга чох қазиган қўлларинг, синсин!» дерди. Учинчиси: «Худони ғазабига учра!» дея қолган жойидан олдирарди…

Йиғлаб ўтирган онам қўққисдан ўтирган ўрнидан туриб, қўлида Қуръон минбарга қараб юрди.

– Она, бўлди, қўйинг! Кўксида зарра виждони бўлса, олган сабоғи бир умрга етарли бўлди! – дея онамни базўр ўтиртирдим.

Судя зални тинчлантириш учун тўқмоғи билан столни урарди. Ғалағовур эса, борҳо кўтарилиб борарди. Ахири, шовқин-сурон босилавермагач у гувоҳни залдан чиқариб юборишга мажбур бўлди.

Гувоҳлардан яна эксперт аёл ва туман ИИБ жиноят қидирув бўлими бошлиғининг судга келиши кутилаётган эди. Аммо, улар келмади. Шу боис, суд мажлиси яна чўзиладиган бўлди.

Суднинг учинчи куни, шу тарзда кечди.

Елкамдан тоғ ағдарилгандай бўлди. Камерага киришим билан ўзимни каравотга отдим. Кейинги икки ойда биринчи марта мириқиб, ухладим. Уйғонганимда, қушдек енгил эдим.

Биринчи гувоҳ “гранатани жавоннинг чап томонидаги биринчи бўлма, иккинчи токчасидан топилди” деб, айтди. Иккинчи гувоҳ эса, “чап томондаги учинчи бўлма биринчи токчасидаги қути ичидан топдик” деб айтди. Учинчи гувоҳ бўлса, умуман бошка жойни – жавоннинг ўрта бўлмаси биринчи токчани кўрсатди. Учта гувоҳ бир-бирига қарама-қарши кўрсатма беряпди. Қизим эса, гранатани ташлаб қўйган одамни кўрган заҳоти таниди… Назаримда, ишлар юришаётганга ўхшарди…

Қариндош-уруғлар анча-мунча егулик олиб келган экан. Қоровуллар егуликларни ичкарига олиб киришимга монелик кўрсатишмади. Чамамда, уларнинг менга бўлган муносабатлари илий бошлаган эди.

Камерадагилар билан ўтириб, овқатландик.

Уларни кўпроқ суддаги жараёнлар қизиқтирарди. Бугунги воқеаларни бошдан-оёқ ҳикоя қилдим. Эшитиб, барчаси хурсанд бўлди.

Тўртинчи кун суд йиғилиши одатдагидан кечроқ бошланди. Бу мени ташвишлантирмасдан қўймади. Назаримда, менинг масалам бу ерда ҳал бўладиганга ўхшамасди.

Ўзбекистонда суд ва прокуратуранинг мустақиллиги таъминланмаганлигини қонунлардан озроқ хабари бор одам яхши англайди. Айниқса, сиёсий мотивлар билан турли баҳоналар асосида айбланганлар иши юқорининг имо-ишораси асосида кўриларди. Шу сабаб, судянинг руҳий ҳолати унинг юз-кўзи ва ҳар бир ҳаракатидан уфуриб туради. Мана шуларни ҳисобга олиб, ҳамма вақт прокурор ва суд раисининг ўзини қандай тутишига диққат қаратар эдим. Улар танаффусдан танаффусгача бир неча марта ўзгарардилар. Танаффусдан чиққанларида юқоридан қандай топшириқ бўлганлиги уларнинг чеҳраларида акс этиб турарди. Яъни, уларнинг афт-башарасига қараб, Тошкентдаги «иқлим»ни англаш унчалик қийин эмасди. Бундан ташқари, суд раиси ва прокурор бир кунда икки марта махсус хизматларга ҳисобот беради, баробарида йўл-йўриқ олади, деб ҳам эшитган эдим.

Бугун суд раисининг ҳам, прокурорнинг ҳам авзойи бузуқ эди. Адашмасам, бу нишона юқоридан қонунга зид топшириқ бўлганини англатарди.

Эксперт аёл суд йиғилиши бошланмасдан аввал кириб, бир чеккада ўтириб олган экан. Судя ундан минбарга чиқишни сўради. Ўзбек тилини билмаслиги назарга олинадиган бўлса, у корейс миллатига мансуб эди.

Судя ундан эксперт сифатида «жанговор граната» борасидаги фикрини сўради. У хулосани ўзи ёзганлигини, аммо граната қаердан, қачон ва ким томонидан топилганлигини билмаслигини айтди.

Шунда, судя:

– Вы уверены, что та граната была боевая? Вид, у нее не была запала? (Сиз граната жанговор эканлигига ишонасизми? Ахир унинг учқун чиқарадиган қисми, запали йўқ экан-ку?) – деб қолди.

Судянинг кутилмаганда берган саволидан прокурор ақлини йўқотаёзди. У жиноят таркибида жиноят аломатлари йўқлиги маълум бўлишини хоҳламасди. Фикри ожизимча, менинг ишимнинг ҳукумат истагандек якун топишидан ҳам биринчи ўринда у манфаатдор эди. Унинг ҳукуматнинг жазо таёғи эканидан ҳеч гумоним йўқ эди. Ҳукуматнинг ғазабига учраганларнинг додини Ўзбекистонда прокурор берарди.

Тергов материаллари билан танишганимда биринчи навбатда эксперт хулосасига қаттиқ эътибор қаратган эдим. Хулосада, «топилган» гранатанинг запали – учқун чиқарадиган қисми йўқлиги ҳақида гап борарди. Тергов жараёнларида мени ҳимоя қилган Аҳад Эшонқулов «запал» деган нарса ҳақида тушунтириш бериб, унингсиз граната ҳеч қачон жанговор ҳисобланмаслигини таъкидлаганди. Шундан келиб чиқиб, запалсиз гранатанинг портламаслигини яхши билардим. Демак, ўша лаънати граната мабодо меники бўлгандаям, у учун мени жавобгарликка тортиш қонунан имконсиз эди. Терговчи ушбу ҳолатни билиб туриб ҳам, терговни тўхтатмаган эди. У тўхтатишни хоҳлаганда ҳам юқорининг истагига қарши бориб, бу ишнинг уддасидан чиқа олмасди. Бу хатога урғу берган адвокат Аҳмад Эшонқулов ҳам уч кун ўтиб, ўшанда ишни ташлаб жуфтакни ростлаган эди.

– «Я так и написала, что нет «запал»а, остальное дело следователя. Он должен был решат этот вопрос (Мен гранатанинг учқун чиқарадиган қисми йуқ, деб ёзганман. Қолгани терговчининг иши. У ҳал қилиши лозим.)» – дея эксперт судянинг саволига жавоб берди.

Шунда, экспертга саволим борлигини айтиб, судядан сўз сўрадим.

– Ваша совесть не мучает, что перед Вами судять совершенно не виновного человека? Во первых на гранате нет моих отпечатков пальца, во вторых Вы дали заключение на неопределенный предмет? Откуда я знаю тот ли предмет, которого будто «нашли» у меня дома Вы обследовали? – Вы выглядете как порядочный человек, но Вы оказывается – бессовестная! (Мутлақо айбсиз одамни суд қилишаётганидан виждонингиз қийналмайдими? Биринчидан, ўша гранатада менинг бармоқ изларим йўқ. Иккинчидан, сиз аниқланмаган бир нарсага – яроқсиз буюмга қараб хулоса ёзгансиз. Менинг уйимдан топилди, деб даъво қилинаётган нарсани айнан ўзини текширганингизни мен қаердан биламан?! Сиз кўринишидан тартибли, ҳалол бир одамга ўхшайсиз-у, аслида виждонсиз экансиз!)

Русчада билганимча, қўшиб-чатиб сўзлаганларим экспертга қаттиқ таъсир қилди.

– Мне сказали, что этот предмет какого-то разбойника, террориста. А я вижу, что Вы порядочный, грамотный человек. Поэтому  я прошу суда, вернуть  этот предмет на допольнительную обследованию, – деди у. (Менга бу нарсани қандайдир бир қарокчиники, террористники деб айтишганди. Кўриб, турибман, сиз тартибли, зиёли бир одам экансиз. Шу боис суддан мен бу нарсани қайта ўрганиш учун юборишларини сўрайман).

Аёлим, суҳбат мазмунини яхши англамади, шекилли.

Менга қараб:

– «Нима деди, у корейс хотин?» – деб қолди.

У табиатан жуда зийрак бўлгани учун ҳар бир нарсанинг тагига етишга тиришарди. Ҳозир ҳам билиб-билмай гапираётган бўлсада, шубҳа этишга унда ҳақи бор деб ўйлайман. Чунки, бошимизга тушган адолатсизликлар туфайли у мендан ҳам кўпроқ азият чекаётганди. Тенгсиз ва омонсиз душманга қарши курашда, у менинг икки қанотим, руҳимнинг кескир шамшири эди. Ва, баробарида у оиламизнинг нажот қалъаси, наслимиз давомининг кафолати эди.

Ҳазиллашиб: – Жиғилдони эмас, виждони бор экан! – дедим.

Эшитиб, эксперт хотиним икковимизга қараб жилмайиб қўйди. Ичимда, ўзбекчани биларкан, демак ўзбекнинг қалбини ҳам англайди, деб ўйладим.

Аммо, прокурорга экспертнинг гаплари ёқмаётганди…

Тушдан сўнгра суд залига энг охирги гувоҳ – Вобкент туман ИИБ жиноят қидирув гуруҳи сардори чақиртирилди. Бу йигитни яхши танирдим. У билан бирга ишлашга тўғри келган. Мен Вобкент туман ижроия қўмитасининг архитектура ва қурилиш бўлимида ишлаганимда,  у «ижроком»нинг  умумий бўлимида ишларди. Сўнгра, у мелисага ишга ўтди. Кўп ўтмади, мен ҳам «Агропром»га масъул вазифага тайинландим. Секин-аста, у ҳукуматнинг, мен халқнинг одамига айландим. Тақдир тақозоси билан бугун суд залида у билан тўқнаш келиб турибмиз. Аслида, мен уни эмас, у мени суд залига судраб келди. У энди амалдор, елкасида нишони бор. Мен эсам, қўлларимда кишан темир қафасдаги қора курсида ўтирибман…

Ўша машҳум тунда, у тинтув гуруҳига раҳбар эди. Ёзув-чизувларни ҳам масъул сифатида, унинг ўзи амалга оширганди. Кейинроқ, терговчи ҳам унинг ёзганларига асосланиб, дастлабки суриштирув ишларини олиб борди. Хуллас, ҳалигача, у бўйнимга солган сиртмоқ исканжасидаман… Унинг оиласини ҳам яқиндан танирдим. У жуда камбағал оиладан чиққан. Ўта тиришқоқ бўлса ҳам, у учун оқ-қоранинг фарқи йўқ. Кучли томоннинг манфаатини қойилмақом қилиб ҳимоя қилади…

Тинтув ўтказилган ўша тунда, у жуда жиддий эди. Ўзини мен билан ҳеч қачон учрашмаган одамдек тутди. Пешонасини тириштириб, қовоғини осиб олди. Икки лунжига тош солиб олгандек, ияги кўксига тушди…

Хуллас, энг охирги гувоҳ минбарга чиқди. У, гўё ўзини ўзича ҳукумат заҳирада мен учун асраб қўйган ўлим келтирувчи сўнгги ўқ деб ҳисоблаётганди. Ғалабасидан шубҳаси йўқлиги қиёфасидан билиниб турарди.

Менга тўнкалган нимаики номаъқулчилик бўлса, у «айблов хулосаси»да ёзилгандек қилиб, нуқта-вергулигача бир-бир айтиб ўтди. У «айблов хулосаси»ни ёд олган эди. У, на олдидаги бир даста қоғозларга кўз югуртирар, на унинг суфлиёрга эҳтиёжи бор эди. Шундан англашилдики, зиммасига юқоридан Насрулло Саййидни жиноятчига айлантириш талаби юклатилган. Унинг мени жиноятчига айлантиришни хизмат бурчи сифатида қабул қилганидан ҳам гумоним йўқ. «Тинтув ўтказ», деб амир берганларида, у ўта совуққонлик билан тинтув ўтказди. Бугун унга «ўша кундаги ўзинг режиссёрлик қилган спектални ҳаётий воқеага айлантир» дея ҳукм қилишяпди, у бу иш учун ҳам қўлидан келганини қилади. Мушфиқ бир онанинг юрак-бағри қонга тўлиши, беш полапоннинг чирқирашию, Халққа Ҳурлик ва Ватанга тараққиёт истаган отанинг зулмдан олчоқларнинг оёқлари остида чўккалаши, энди уни ортиқ қизиқтирмайди. Юқоридагиларнинг «маладес» деган бир оғиз сўзи учун у онасини сотишга ҳам тайёр!

 Прокурор, ундан граната жавоннинг айнан қаеридан топилганини сўради. Прокурорнинг биринчи бўлиб гувоҳни саволга тутиши, уларнинг олдиндан тил бириктирганини билдирарди. Яъни, прокурор ортиқ таваккал қилмоқчи эмас эди.

Гувоҳ олдидаги бир даста коғозни титкилаб, граната топилган жой ҳақидаги ёзувни қидирди. Овоз чиқазмасдан кўзлари билан ўқигач, бориб, ўша жойни макетдан кўрсатди…

Судядан сўз беришни сўрадим. Рухсат теккач, гувоҳдан: «Кўрсатмаларингизнинг ростлигига ўзингиз ишонасизми?» деб сўрадим.

У бир муддат ўйланиб, жим бўлиб қолди. Сўнгра: «Ҳа!» деб жавоб берди. Аммо, кўзимга тик қарамади. Мен фурсатни бой бермай ўтирганлар орасидан кўзларим билан онамни изладим. Ҳали мен онамни топмасдан, мени кузатиб турган онам Қуръонни бағрига босиб, минбарга чиқа бошлади. Онамнинг вожаҳатини кўрган гувоҳ: «Ўғлингиз нима қиларди сиёсатга аралашиб, биз ҳам хизматдаги одаммиз. Буюрдилар, бажардик!» деб юборганини ўзи ҳам сезмай қолди.

Ҳаммаси, мен истагандек бўлди. Гувоҳнинг сўзсиз таслим бўлганини кўрган онам, ортига қайтиб, жойига бориб ўтирди.

Нималар содир бўлаётганини илғамай қолган прокурор билан судянинг эси оғай деди.

Залда эса, аллақачон ғалағовур бошланган эди…

Судя рўйхатга киритилган барча гувоҳлардан кўрсатмалар олинганини айтиб, охирги сўз менга берилажагини эълон қилди.

«Охирги сўз» тайёр эди. Уни жуда қисқа ва лўнда қилиб ёзган эдим.

Судяга қўлимдаги кишанни ечишларини, қўлларимда кишан билан охирги сўзимни айтишни истамаслигимни айтдим. Судя рози бўлди. Қўлларимдан кишанни ечдилар. Икки соқчи келиб, икки ёнимда турди…

(давоми бор)

Манба: hayratuz.wordpress.com