Абдурауф ФИТРАТ

НАЖОТ ЙЎЛИ

(40-қисм)

Энди фақирлик қораланганлигини билганимиздан сўнг сарват таҳсилига машғул бўлишимиз лозим. Бас, шундай экан, сарват таҳсили учун қайси йўл шаръий ва муносиб, қайси йўл эса ғайришаръий ва номуносиблигини билиб олишимиз зарур. Маълумки, сарватга эришишнинг жуда кўп йўллари бор.

Лекин уларнинг ҳаммаси ҳам шаръан дуруст эмас. Шаръан дуруст ва муносиб йўл сайъ ва ҳаракат қилишдир. Сайъ ва ҳаракати бўлмаган йўл эса ақлан ва шаръан ҳаромдир. Чунончи, рибо масъаласига келганда арз қилган эдикки, рибо, ўғрилик ва қиморбозлик ҳам сарватга эришишга киради. Лекин сайъ ва ҳаракат бўлмаганлиги учун ҳаром ҳисобланади.

Гадойлик ҳам сарват топишнинг бир йўлига киради, лекин унда ҳам сайъ-ҳаракат йўқ экан (шаръий узри бўлмаса), ҳаромга киради. Гадойлик икки хил бўлади: биринчи хили барчага маълум бўлиб, бизнинг гадойларимиз каби эшикма-эшик, дўконма-дўкон юриб нарса топадилар. Бу хилдаги гадойлик, агар шаръий узри бўлса, жоиз ва ҳаром ҳисобланмайди. Бу хил гадойликнинг шаръий узрларини ҳазрати Ҳакими мутлақ Қуръони каримда баён қилиб қўйган: «(Садақот-эҳсонлар) Аллоҳнинг йўлида тўсилган (яъни, ўзларини ушлаган) бирор ерга сафар қилишга қодир бўлмайдиган, қаноатлари сабабли билмаган одамга бой-бадавлат бўлиб кўринадиган камбағаллар учундир. Уларнинг фақирликларини сиймоларидан билиб оласиз…»²⁵¹

Бу ояти карима гадойлик беш ҳолатда жоиз бўлишлигини маълум қилади:

1) гадой нафсини шу қадар Аллоҳ йўлида сарфлаганидан қўли ишга бормаса;

2) кору касб ва сафар қилишга ҳам илож-имкони бўлмаса;

3) ҳеч кимдан таъма қилмаса, ҳатго одамлар уни мулки бор деб ўйласалар;

4) унинг муҳтожлиги тилидан эмас, балки аҳволидан, ранги-рўйидан кўриниб турса;

5) одамларни гадойлик қилиб безор қилмаса.

Кимда шу бешта шарт бўлса, гадойлик қилиши жоиз ва ҳаром қилинмагандир, унга нарса бериш савобдир. Ҳазрати Пайғамбар мазкур ояти каримани қуйидаги ҳадислар билан тафсир қилганлар: «Сендан бир-иккита хурмо ва бир-икки луқма олган одам мискин эмас. Мискин одамлардан бирор нарса истамайдиган одамдир».

«Эй мусулмонлар, гадойлик уч тоифа кишиларга ҳалол қилинган. Биринчиси, амри хайр, солиҳ амал учун одамларнинг ёрдамига муҳтож бўлса. Одамлардан нарса, пул талаб қилиб, етарли миқдорни йиғиб бўлгач, ўша савоб ишга сарфлаб, кейин гадойликни тарк этса. Иккинчи тоифадаги одамнинг молу мулки талон-торож қилинган бўлса, у ҳам фақат зарурият чегарасида гадойлик қилиши мумкин. Учинчи тоифадаги одам ниҳоятда фақир бўлса ва қавмидан уч киши унинг фақирлигига гувоҳ бўлса, унга ҳам гадойлик ҳалол қилинган. Эй мусулмонлар, шу уч хил гадойликдан бошқаси ҳаром ва унинг соҳиби ҳаромхўр ҳисобланади».

«Ҳар ким мол йиғиш ниятида гадойлик қилса, унинг шу йўлда топган моли хоҳ кам, хоҳ кўп бўлсин, қиёматда оташга айланиб, унга азоб беради».

Гадойликнинг иккинчи хили шу қадар усталик ва моҳирлик билан ижро этиладики, бу хилдаги гадой кўчадаги тиланчилардек обрўйини тўкиб юрмайди, лекин ўзининг инсонлик шарафини поймол қилади. Бахтга қарши бу хилдаги одамлар мамлакатимизнинг ҳар бир гўшасида, хусусан, Бухорода ҳам кўплаб учрайди. Жуда кўп эътиборли одамларимиз андак фойда учун бировларнинг остонасини туну кун саждагоҳга айлантириб олганлар. Хусусан, баъзи уламою машойихларимиз қози ва қушбегиларнинг нимтабассуми учун ўзларининг йигирма йиллик таҳсил ва ибодатларини сотиб юборадилар. Булар ислом шариатига мухолиф шахслардир. Ислом дини сарватга эришиш учун ҳар кимга бир йўл кўрсатган, у ҳам бўлса сайъ-ҳаракатдир. Таъмагирлик ва ниқобланган гадойликни ислом дини манъ этган…

Шу ерда яна Имом Муслим ва Имом Бухорийлар тўплаган ҳадислардан мисол келтирамиз: «Нафсим унинг қудрати қўлида бўлган Зот билан қасамки, бировнинг сиздан арқон олиб, ўтин териб, уни орқалаб келиб сотгани одамлардан нарса талаб қилганидан кўра яхшироқдир».

«Агар гадойликнинг гуноҳ эканлигини билганингизда эди, гадойлик қилмас эдингиз».

«Менга одамлардан нарса талаб қилмайман, деган аҳдни берган одам учун мен ҳам жаннатни ўз зиммамга оламан».

Энди биз гадойликнинг ҳаром эканлигини тушуниб етганимиздан кейин сарват ҳосил қилиш учун ҳам муносиб ва шаръий мумкин бўлган йўл борлигини билиб олишимиз керакки, бу йўл сайъ-ҳаракат йўлидир. Бу йўлни иқтисодиёт лафзида санъат деб аташ мумкин.

Инсоният оламида бу хилдаги санъатнинг етти тури мавжуд:

1) ихрож (ер ости бойликларидан фойдаланиш) санъати;

2) зироат санъати;

3) аъмол (касбу кор);

4) тижорат;

5) нақлиёт санъати;

6) турли хил санъатлар;

7) шахсий хизматлар.

(давоми бор)

251.Куръони карим, Бақара сураси, 273-оят.