МУСТОФА ЎЗЖОН

Кейинги вақтларда Исломий атамалар билан ғарбий атамалларни тенглаштиришга уринишлар бошланди. Ҳолбуки бу атамаларнинг чиқиш сабаблари, манбаси ва тараққиёти бир хил эмас ва айни асосга эга эмасдир. Ҳолбуки бу атамалар фарқли тушунчаларнинг ва ўлчовларнинг натижаларидир. Буларни тенглаштириш уларнинг маъноларини буғга айлантиради (маъносиз қилади) ва бу турли тушунчаларни бир хил тушунчага айлантиради. Шунинг учун ҳам Қуръони Карим яҳудий атамаларни олишга қарши чиққан ва мўминлардан “роина” атамаси ўрнига “унзурна” дейишни истагандир. Шу билан бирга бошқа жамиятлардан гўзал (яхши маъноли) урф одатлар қабул ҳам қилинган. Масалан, Пайғамбаримиз (сав) ва у зот билан бирга бўлганлар яманликларнинг қўл белиб кўришиш одатини қабул қилган эдилар.

Атамалар бир жамиятнинг ҳаёт кодларидир.

Бугунги кунда модернизимга (замонавийликка) боғлик ҳолда ўзаро тенглаштиришга уринилаётган атамалардан бири демократия ва шўродир. Ҳолбуки, бу икки тушунчанинг ўртага чиқиши ва тараққиётида фарқ бор. Рошид Ганнуший кабилар Қуръони Каримда “истиброқ” каби ажнабий тилдан олинган калималар ва тушунчалар борлигини айтиб, бундай тенглаштириш учун маъзурат (узр) излайдилар. Қуръони Каримда истимолат, яъни араб тилига бегона бўлган калималар мавжудлиги тўғри, аммо бу буни далил қилиб, ўзаро зид бўлган атамаларни тенглаштириш тўғри эмас. Чунки муҳим бўлган нарса атамаларнинг арабча ёки ажнабий тилида эканлиги эмас, улар орқали ифодаланган исломий маънолардир. Ислом жоҳилият даврида ишлатилган сўзларга исломий маъно ва рамзлар бериб, улардан тушунчалар майдонга чиқаргандир. Бу шаклда салот (намоз), закот каби теримлар янги маънога эга бўлдилар.

 Калималар ваъзда (араблар ишлатган лафзда) қолмаган. Шунинг учун ҳам Шўро ва Демократия фарқли атамалардир ва уларни ўзаро тенглаштириш ҳозир кундаги ажуба (ғайритабиий) ҳижобларга ўхшаб кетади. Чунки баъзи мусулмон аёллар тасаттурга (ҳижобга) ўралган ҳолда  рўмолли бўлишни айни пайтда ғарблик аёлларга ўхшашни, мақсад қилиб олганлар. Ҳолбуки бунинг натижасида на унисига нада бунисига эришмоқдалар. Бундай тенглаштириш эса уларни очиқ сочиқ ҳижобга ёпилган аёллар вазиятига туширмоқда. Худди ҳазрати пайғамбар (сав) хабар берганидек: rubbe kasiyatin ariyat, яъни “қанча ҳижоблилар борки, аслида улар ялонғончдирлар”.

¥

Демократия ва Шўрони тенглаштириш вужудининг бир қисми очиқ аёлни ҳижобли аёлга тенглаштириш кабидир. Уларнинг руҳлари фарқлидир. Демократия камиятчи, яъни кўп жиҳатли ва кўпчиликнинг қарорига асосланган тузумдир. Ислом эса кайфиятга (маълум маънога) асосланади. Исломда камият мавжуддир, аммо у асос эмас, илова унсурдир. Чунки Исломда кўп жиҳатлилик чегараланган танлов масаласидир. Шўронинг ўлчови эса камият эмасдир. Шўронинг вазифаси қонун чиқариш эмас, идорий ва техник (жузъий) масалаларни ҳал қилишдир. Техник (жузъий) масалалар эса халқ билан эмас, арбоби (мутахиссислар) билан маслаҳатлашиб ҳал қилинади. Яъни, бу масалаларда кўпчиликнинг, фақат мутахассис кўпчиликнинг фикри инобатга олинади. Аммо идорий масалаларда халқнинг иродасига мурожаат қилинса бўлади. Бу ҳолларда халқнинг танлови ҳал қилувчи бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳам ваҳийнинг майдонида шўро (маслаҳатлашиш) бўлмайди. Бошқарув масаласида эса шўро (маслаҳатлашиш) мавжуддир. Чунки Аллоҳ таоло мусулмон раҳбарларга шўрога амал қилишни ва маслаҳатлашишни амр қилгандир. Лекин шўрода олинган натижалар мажбурийми ёки мажбурий эмасми, бу масалада ҳам ихтилоф мавжуд. Баъзан раҳбарият озчиликнинг фикрига майл қилиши мумкин. Чунки кўпчиликнинг фикри ҳақнинг ўлчови ҳисобланмайди, қолаверса оят ҳам маслаҳатдан (шўродан) кейин кўпчиликнинг фикрига эргаш ёки уни бажар, демаган. Аксинча, Қуръони Каримда кўпчиликнинг фикри умумий маънода манфийлик ўрнида кўрилади. Зеро, кўпчиликдан ташкил топган оломоннинг фикри ҳақиқатни тадқиқот қилувчиларнинг (олимларнинг) фикри ҳисобланмайди. Шунинг учун бундай фикр тўғри ҳам, нотўғри ҳам бўлиши мумкин.

¥

Шу билан бирга кейинги вақтларда камиятчи ва кўпчиликнинг фикрига  эргашиш мусулмонлар орасида тарқалиб бормоқда. Бу маънода Мусулмон Биродарлар (Иҳвон вакиллари) Шўрода олинган қарорларнинг мажбурий эканлигини ҳимоя қилмоқдалар. Ёки умумий мойиллик шундайдир. Ҳолбуки, ҳеч шубҳасиз бу ишда Ғарб шамоли ва дунё  сиёсатининг таъсири мавжуддир. Аммо сифатни асос олган кўпчиликнинг фикри, яъни Ислом олимларининг қарорлари, албатта, мажбурийдир. Пайғамбаримиз (сав) кўпчиликнинг фикрига эргашиб, Уҳуд жангида Мадинанинг ташқарисига чиқишни қабул қилган эдилар. Аксинча, Ҳудайбия шартномаси имзоланганда бунга тамоман зид бўлган ишни қилган эдилар. У ерда ҳеч кимнинг фикрини эътиборга олмаган эдилар. Уҳудда инкисор (аскарларнинг бирлигини йўқотиши) ўртага чиқар экан, Ҳудайбияда ғалаба уфқлари кўзга ташланганди.

Муҳаммад Ҳусайн Фадлаллаҳ Исломий атамаларнинг асолати (тўғри маъноларидан) баҳс юритади. Турли атамаларни ўзаро тенглаштириш эса уларнинг асоратига (уларга асир, таслим бўлишга) олиб келади. Шунинг учун ҳам Мисрлик файласуф Тавфиқ Тавил Инглизларнинг бу мамлакатни тарк этаётганда ўз атамаларини мамлакат халқига мерос қилиб қолдирганини ва бу орқали Мисрни яна 100 йил бошқарганини айтади. Фадлаллаҳ таъриф этгани каби демократия кўпчиликнинг фикрига асосланган тузумдир, халқ ҳокимиятидир. (Muhammed Hüseyin Fadlallah: 100 sual ve cevab, S: 18-19). Бу режимда халқнинг нуқтаи назари ва кўпчиликнинг иродаси мажбурий кучга эгадир. Исломда эса, халқ йўқ ҳисобланмасада, унинг қарорлари мутлақ кучга эга эмас. Исломий идора илоҳий ва башарий (инсоний, яъни халқнинг) иродаларни бир орага келтириш билан ўз ишларини юритади. Бу ерда албатта халқнинг иродасига ҳам маълум ўрин берилади. Бу раҳбарларни сайлаш ва улар билан маслаҳатлашишдан иборатдир.

Абдурраҳмон Муҳаммад таржимаси

Манба:   habervaktim.com