16 феврал “айбдорлари” устидан суд ва маҳкама ҳукми

Нега мен “айбдорлар” жумласини қўштирноқ ичида келтираяпман?

Чунки, суд ҳукми билан отиб ташланган 16 кишини бу портлашларни ташкил қилганликлари ва амалга оширганликларига кўплаб кузатувчилар ишонмайдилар. Уларни ўз айбларини тан олганликларидан бўлак бирор ишончли далил йўқ. Ўзбекистонда ўз айбига иқрор қилиш қандай амалга оширилишини эса ҳамма билади. Даҳшатли қийноқларни ўз бошидан кечирган ёзувчи Мамадали Маҳмудов бу ҳақда бутун дунёга маълум қилди.

Маҳкама ҳукми билан Козимбек Зокиров ва Баҳром Абдуллаев бошчилигидаги гуруҳлар отиб ташлаш воситасида қатл қилинди. Бу гуруҳ бошлиқларидан бири дея кўриладиган Баҳром Абдуллаев портлашлар пайтида Ўзбекистон МХХ ертўласида ўтирганди. У 1998 йилнинг ноябр ойидан қамоқда бўлган, портлашлар эса 1999 йилнинг 16 февралида содир этилди.

Нега унда уни қатл этдилар?

Ўзбекистон махсус хизматлари Баҳром Абдуллаев кўмагида радикал исломий гуруҳлар билан алоқага чиққан ва уларнинг қўли билан портлашларни амалга оширган деган тахминлар бор.

Шу сабабли бу сир ошкор бўлмаслиги учун суд ҳукми жуда тез кунларда амалга оширилган.

“Бир ишдаги” икки сурат

Олдин айтиб ўтганимиздек “16 феврал портлашлари” дунёвий мухолифатни, шахсан Каримов режимининг асосий рақиби “Эрк” демократик партиясини дунё жамоатчилиги олдида ёмонотлиқ қилиш мақсадида ташкил этилганди. Ўзбекистондаги “ваҳобийлар”га қарши ўз қатағонларини қонунийлаштириш, бу режимнинг иккинчи мақсади эди.

Муҳаммад Солиҳ ва “Эрк” партияси бу ишда асосий айбдор сифатида кўрилди ва ҳеч қачон оқловга ўрин берилмади. Тергов ва суд ишлари бошдан то охиригача белгиланган мақсадлар бўйича амалга оширилди.

Мана бир мисол келтираман.

Тергов ишини юритаётганлар қўлида ўзбек мухолифати лидерларини Ўзбекистон Исломий ҳаракати вакиллари билан танишлигига гувоҳлик берувчи икки сурат бор эди. Биринчи суратда Муҳаммад Солиҳ ва ЎИҲ лидери Тоҳир Йўлдош акс этганди. “Гувоҳ” Зайниддин Асқаровнинг Муҳаммад Солиҳга қарши берган барча ёлғон кўрсатмалари айнан шу суратга асосланган эди. Бу сурат Солиҳни “айбдор” эканлигини тасдиқловчи ягона далил ўлароқ хизмат қилди. (Бироқ З.Асқаровнинг ўзи 2002 йилда ББС радиосининг мухбири Ҳамид Исмоилов билан суҳбатда ва кейинчалик 2003 йилнинг 27 ноябр куни ББС, “Озодлик” ва “Америка овози” радиолари мухбирлари билан суҳбатда Муҳаммад Солиҳни портлашларга умуман алоқаси йўқлигини тан олганди).

Муҳаммад Солиҳнинг ўзи ЎИҲ лидери билан учрашувини ҳеч қачон яширмаган. У бу ҳақда ББС ва “Озодлик” радиолари орқали бир неча марта гапирди. Бундан ташқари у учрашган пайтларда ЎИҲ бу қадар мақеъга эга эмас эди. Ўшанда Истанбулда яшаётган бошқа ўзбек муҳожирлари ҳам бир – бирлари билан учрашганлар. Шу сабабли терговчиларда Йўлдошев билан бошқа мухолифат вакиллари тушган яна бир сурат бор эди. Бу сурат “16 феврал” “иши”га қўшилмади, аксинча терговчилар томонидан яширилди.

Нега?

Хоҳловчилар бу суратларни қуйидаги манзиллардан топишлари мумкин:

1 – сурат манзили: www.stability.uz.

2 – суратни “Turkistan Newslatter’’, 2000 манзилида кўриш мумкин.

Биринчи суратда Муҳамад Солиҳ, Тоҳир Йўлдошев ва Зайниддин Асқаров акс этган.

Иккинчи суратда Жаҳонгир Маматов, Тоҳир Йўлдошев, Абдураҳим Пўлатов ва Зайниддин Асқаров учрашуви туширилган.

Икки сурат ҳам 1997 йилда Истанбулда олинган.

Жанжал

Бу воқеа ЕХҲТ (ОБСЕ) нинг Истанбулдаги йиғилиши олдидан содир бўлди.

Йиғилишга Марказий Осиё мамлакатлари раҳбарлари қаторида нодавлат ташкилотлар вакиллари ҳам таклиф қилинганди. Таклиф қилинганлар ичида Муҳаммад Солиҳ ҳам бор эди. Бу ҳақда эшитган президент Ислом Каримов ўз одатига кўра ғазаб билан саройдаги бир қанча сўзлашув жиҳозларини (телефонларни) ва қимматбаҳо ликобчаларини отиб синдиради.

Ўзбекистон Ташқи ишлар Вазири А.Комилов Президентни тинчлантириш мақсадида биринчи навбатда Туркия ТИВ ни агар Муҳаммад Солиҳ йиғилишга келадиган бўлса, бу ҳолат шундоқ ҳам қийинлашиб турган икки “биродар”республика муносабатларини бадтар ёмонлаштириши мумкинлиги ҳақида огоҳлантиради. Шундан сўнг ЕХҲТни “Инсон ҳуқуқлари ва демократия бўйича офиси”ни Каримов душманини шундай муҳим йиғилишга таклиф қилиб “янглиш” қарор чиқарганига расмий равишда эътироз билдирилди.

Бунга ҳам қаноат қилмаган ўзбек ҳукумати турк ҳамкорларига босим кўрсатиб Солиҳни Истанбулга келишига қаршилик қилиш мақсадида тезлик билан “Интерпол”нинг Ўзбекистондаги бўлими Директори М.Ҳаитовни Туркияга юбориш қарорига келади.

“Жуҳурият” оммабоп турк газетаси “ЕХҲТ йиғилишидаги жанжал” номли мақоласида шундай ёзганди: “Солиҳни ЕХҲТ йиғилишига таклиф қилинганини билган Ўзбекистон ЭРК лидерини ташрифига таъсир кўрсатишни талаб қилиб ЕХҲТ ва Туркияга босим ўтказди. Натижада ЕХҲТ Туркия “илтимосига кўра” Солиҳга юборилган таклифномани қайтариб олишга қарор қилди.” (“Cumhuriyet”, 11.11.99)

“Радикал” газетаси ёзади: “Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг антидемократик ҳаракати Истанбулда ўтадиган ЕХҲТ йиғилишига соя ташлади. Каримов йиғилишда қатнашмаслиги билан Туркияга таҳдид қилиб ўз рақиби Муҳаммад Солиҳни Истанбулга ташрифини бекор қилинишига эришди. Солиҳни йиғилишга келиши учун ҳатто меҳмонхонада жой ҳам ажратилган эди. Каримовнинг таҳдидидан сўнг Туркия Ташқи ишлар Вазирлиги Норвегия билан боғланди ва Солиҳни Истанбулда бир гуруҳ ўзбек махсус хизматлари кутиб туришганини, Туркия ҳукумати Солиҳни агар келадиган бўлса орқага қайтариб юборишга мажбур бўлишлари ҳақида огоҳлантирди. Туркия ТИВ бу ҳақда расман билдирди”. (“Radikal”, 11.11.99)

“Бу” одам

16 феврал воқеаларидан кейин Ўзбекистонда Муҳаммад Солиҳ номини тилга олиш хавфли бўлиб қолди. У ҳақда номини тилга олмасдан, “анаву, бу одам” дея шивирлаб гапиришарди.

Москвали ҳуқуқ ҳимоячиси Виталий Понамарёв бир кўрсатувда ўзбек ўқувчилари чизган суратни намойиш этди. Суратда уч миршаб соқол қўйиб салла ўраган Муҳаммад Солиҳни “судга олиб келишаётгани” тасвирланганди. Сурат ҳукуматни болалар тасаввурига Солиҳни “ваҳобий” ўлароқ тарғибот қилгани маҳсули эди.

Шунга қарамай “бу одамни” ўз номи билан аташдан қўрқмайдиган кишилар топилди. ББС радиоси 1999 йил охирида янги аср яқинлашаётгани муносабати билан Ўзбекистонликлар орасида кичик бир сўровнома ўтказди. “Сизнингча 20 асрда ким тарихда қолади?”, савол шундай қўйилган эди.

Жавоблар қуйидаги тартибда берилган:

1.Ислом Каримов

2.Абдулла Қодирий

3.Шароф Рашидов

4.Йўлдош Охунбобоев

5.Усмонова

6.Чўлпон

7.Файзулло Хўжаев

8.Ҳабиб Абдуллаев

9.Абдулла Орипов

10.Муҳаммад Солиҳ

11.Абдували қори Мирзоев

12.Муҳаммад Содиқ Муфти

13.Эркин Воҳидов

14.Шерали Жўраев

15. Обид қори Назаров

16.Ботир Зокиров

17.Собир Раҳимов

18.Нуриддин Муҳиддинов

19.Усмон Юсупов

20.Боймирза Ҳайит

21.Солижон Шарипов (космонавт)

22.Тоҳир Малик

23.Аброр Ҳидоятов

24.Саид Аҳмад

25.Мукаррама Турғунбоева

26.Руфат Рисқиев

27.Маҳмудхўжа Беҳбудий

28.Мунаввар Қори

29.Акмал Икромов

30.Абдурауф Фитрат

31.Қори Ниёзий

32.Алихонтўра Соғуний

33.Усмон Носир

34.Ҳамза Ҳ.Ниёзий

35.Ғафур Ғулом

36.Маннон Уйғур

37.Вали Қаюмхон

38.Мадаминбек

39.Дадахон Ҳасан

40.Юнус Ражабий

41.Абдулла Авлоний

42.Ҳалима Носирова

43.Тамарахоним

44.Амир Саид Олимхон

45.Абдулазиз Комилов

ва бошқалар.

Президентнинг радикаллашуви

Ўзбекистон президенти 1992 йилда Муҳаммад Солиҳ билан учрашган ва ўшанда Солиҳ ҳукумат таркибига киришга рози бўлмаган эди. Бу воқеадан сўнг афтидан президент Солиҳ ҳеч қачон ўзига “дўст” бўлмайди деган хулосага келган. Каримов мухолифат билан мулоқот қилишнинг бошқа йўллари ҳам борлигини тушуниб етмади.

Муҳаммад Солиҳ унга жуда жўн ташаббусларни таклиф этганди. У Каримовга бирлашган ўзбек мухолифати – Ўзбекистон Демократик Форуми олдида чиқиш қилишни маслаҳат берди. Агар у шундай қилганда эди, ўз мамлакатини демократлаштиришга ҳаракат қилаётган лидер сифатида Ғарб олдидаги мавқеъини яхшилаб олган бўларди. Бундан ташқари Солиҳ Каримовга иқтисодий ва сиёсий ислоҳотлар ўтказишга имкон берадиган демократик Конститутцияни (ЭРК лойиҳаси) қабул қилишни таклиф этди. Бу ҳам Каримовнинг фойдасига ишларди – хорижий сармоядорларни мамлакатга кириб келишларига йўл очган, Ғарбни сиёсий қўлловига муяссар қилган бўларди.

Нега Каримов Солиҳ таклифларини қабул қилмади?

Бу жуда оддий мантиқ. Агар у мухолифатни қонуний фаолият кўрсатишига рухсат берганда эди, мухолифат янада кўпроқ демократия истаган, алал оқибатда ҳукуматнинг барча бўғинларида демократик сайловлар ўтказишни талаб қилиб чиққан бўларди. Сайловлар эса, агар улар демократик бўлса, ҳеч қачон Каримов режимини шундай сақланиб қолишига кафолат бермас эди.

Ҳатто Ғарб қўлловисиз, демократияни рад этган тақдирда ҳам, ҳукумат Каримовнинг қўлида эди ва ҳамма нарса шу ҳукуматга боғлиқ эди. Ғарб эса биринчи навбатда “демократия тарафдорлари” билан эмас, албатта ҳукумат билан мулоқот қилишга мажбур бўларди.

Бу мантиқ Ўзбекистон Президентини ўз сиёсатини ўзгача фикрловчиларга нисбатан қаттиқлаштиришга, кейинги йилларда эса уларга нисбатан давлат қатағони уюштиришга олиб келди. Шу зайлда дунёвий мухолифат яширин фаолият йўлига ўтиб олди, унинг ўрнида пайдо бўлган бўшлиқни эса Ўзбекистон Исломий Ҳаракати ва Ҳизбут Таҳрир тўлдирди.

Ўзбекистон президенти мухолифатдан қутилиш учун қўрқитиш, қамоқхона, осиш ва сиёсий қотиллик каби радикал услубларни танлади.

Ўзбекистон президентининг қора рўйхатида Муҳаммад Солиҳ номи биринчи ўринда турибди. Бу ўрин неча йиллардирки ўзгармасдир.

Муҳаммад Солиҳни ўлдириш учун жиддий ҳаракат 2001 йилда амалга оширилди.

Бу ҳақда “Озодлик” радиосининг рус хизмати томонидан тайёрланган “Муҳаммад Солиҳга суиқасд” эшиттиришини қисқартирилган вариантини келтирамиз.

Бошловчи овози:

Дастурни Тенгиз Гудава олиб боради. Суҳбатда ўзбекистонлик тадбиркор Баҳром Мўминохунов; ўзбек сиёсий муҳожири, ёзувчи, “ЭРК” Партияси лидери Муҳаммад Солиҳ; Экстремал журналистика Маркази Директори Олег Панфилов қатнашади. Шунингдек, эшиттиришимизда Баҳром Мўминохуновнинг Ўзбекистон Интерполи Директори Маҳмуд Ҳайитов билан телефонда қилган суҳбати келтирилади.

Тенгиз Гудава: 10 май куни мен электрон почта орқали қуйидаги мактубни олдим. Ўқийман: ”Билдириш.

Мен, Баҳром Мўминохунов, 1958 йилда туғилганман, Ўзбекистон фуқароси, шуни билдираманки, мен сиёсий қотилликнинг тайёрланишига бевосита гувоҳ бўлдим.

Ва бу ерда ушбу акциянинг асосий гувохи сифатида чиқмоқдаман…”

Ва билдириш давомида ҳозир муҳожирликда яшаётган ўзбек мухолифати лидери Муҳаммад Солиҳга қарши суиқасд тайёрлангани ҳақида гапирилади. Мен телефон орқали ҳозир Оврупо давлатларининг бирида яшаётган (тушунарли сабабларга кўра, бу мамлакат номини айтмайман) ушбу билдириш муаллифи Баҳром Мўминохунов билан телефон орқали боғландим. Мана, ёзиб олинган суҳбатимиз:

Баҳром Мўминохунов:

Мен, Баҳром Мўминохунов, 1958 йилда туғилганман, Ўзбекистон фуқароси, шуни маьлум қиламанки, ЭРК партияси лидери Муҳаммад Солиҳга қарши суиқасд тайёрланатганининг бевосита гувоҳи бўлдим. 1999 йилнинг сентябр ойида меникига тижоратчи дўстларим келишди – бу бир гуруҳ чеченлар бўлиб, улар Муҳаммад Солиҳ билан алоқада эканликларини айтиб қолишди. Бу гап менинг бошқа дўстларим ёнида айтилгани учун эртасигаёқ Ички Ишлар вазирлигига етиб борди. Мени Ички Ишлар вазири Зокир Алматов, терроризм билан кураш бўлими полковниги Ботир Турсунов ва Ўзбекистон Интерполи директори Маҳмуд Ҳайитов чақирдилар. Улар мендан ушбу чечен гуруҳи билан учраштиришни илтимос қилдилар. Мен бу чечен гуруҳи билан учрашувни ташкил қилиб бердим – бу одамлар яна бир марта Тошкентга келишди. Уларнинг келишдан мақсади тижорат эди. Бундай одамлар билан учрашиш, биласизми, тижорат бизда фақат МВД (Ички Ишлар вазирлиги) ва СНБ (Миллиий Ҳавфсизлик хизмати)нинг кучли “томи” остидагина қурилади. Хуллас, мен уларни учраштириб қўйдим, улар менинг ёнимга келиб, Ички Ишлар вазирлиги уларга 1 миллион доллар бадалига узбек мухолифати лидери Муҳаммад Солиҳни йўқ этишни таклиф қилганликларини айтишди. Мен уларга бу акцияда иштирок этмаслигимни айтдим, аммо музокаралар олиб борилаётгани ва бу одамлар фақат мени таниганлари учун, вазият шундай бўлдики, мен Ички Ишлар вазирлиги ва ушбу гуруҳ уртасида боғловчи занжирга айланиб қолдим. Аммо мен уларга бир шарт қўйдим – бу ҳакда Солиҳ хабар топиши керак, дедим. Бу гуруҳ, бу одамлар Солиҳ билан боғландилар. У ўзига қарши бир неча йилдан бери ана шундай ҳаракатлар булаётганидан хабардор эканини айтди ва Каримов режимининг бутун жиноий режаларини фош қилиш ниятида Ички Ишлар вазирлигининг ушбу таклифини қабул қилишимизни илтимос қилди. Айтмоқчи бўлган гапим шу.

(Давоми бор)

yangidunyo.org