СИЁСИЙ МАҲБУСЛАРНИНГ АМНИСТИЯ ҚИЛИНИШИ

1995 йилнинг охири ва 1996 йилнинг бошларида “ЭРК”чи сиёсий маҳбуслар Отаназар Орипов, Сафар Бекжон, Саловат Умурзоқов, Рашид Бекжон (Солиҳнинг укаси) ва Муҳаммад Исломовлар амнистия қилиндилар. Ўзбекистон Президенти уларни Америка Қўшма Штатларига қилажак сафари олдидан амнистия (авф) қилган эди…

МУХОЛИФАТНИ ҲУКУМАТ БИЛАН ЯРАШТИРИШГА УРИНИШ

1996 йилда таниқли сиёсатчи, Туркия Миллий партияси лидери Алпарслан Туркеш Ислом Каримовга уни Муҳаммад Солиҳ билан яраштириш мақсадида мактуб битади.

Ўта нозик дипломатия ва эҳтиром туйғулари билан ёзилган бу мактубда Туркеш жаноблари сулҳ ва ярашишга рози бўлиш, бир бирини кечириш кучли ва буюк шахсларгагина хос фазилат эканини айтиб, Ислом Каримовни ҳам ана шундай мард ва жасур лидерлар қаторида кўришига умид қилаётганига алоҳида урғу беради.

Ўзбекистон Президенти эса унинг мактубига қуйидагича жавоб беради: (жавоб хати қисқартирилган ҳолда келтирилади) :

“Ҳурматли Алпарслан Туркеш жаноблари!

Сизнинг Туркиядаги элчимиз орқали йўллаган 1996 йил 4 август кунги мактубингизни катта қизиқиш ва эҳтиром билан ўқиб чиқдим. Сизнинг мустақиллик йилларидаги биз қўлга киритган ютуқларга берган баҳонгиз мени ғоятда ҳаяжонга солди. Мустақилликдан бўён ўтган беш йил муддат биз нақадар тўғри йўлда эканимизни яна бир бор исботлади. Бу йўл бизнинг халқимиз ва жамиятимз томонидан бениҳоя қўллаб қувватланмоқда.

Шу қисқа давр мобайнида биз мустақилликнинг ниҳотда оғир ва машаққатли йўлини босиб ўтдик. Кўплар биз танлаган йўл учун астойдил курашдилар, баъзилар бизга ишонмадилар ва яна баъзилар талай хатоларга йўл қўйишди. Агар бугун улар ўз хатоларини англаб етган бўлсалар, улар бундан кейинги ҳаётларини Ўзбекистон келажаги учун бахшида этсалар, бунга ҳеч ким қарши эмас.

Муҳаммад Солиҳ жанобларига келсак, бу киши ҳам бошқалар қатори юртига қайтиши мумкин. Лекин бу қайтиш ҳеч қанақанги талаб ва келишувларсиз, муайян мансаб ва ё имтиёзлар ҳисобига бўлмаслиги керак. Сиз, муҳтарам Туркеш жаноблари, Ўзбекистонда ҳамма нарса Коституцияга сўзсиз ва изчил амал қилинган ҳолда олиб борилишини яхши билсангиз керак деб умид қиламан.

Чексиз ҳурмат билан;

Ислом Каримов

Ўзбекистон Республикаси Президенти

Тошкент,

1996 йил, 18 ноябрь

И-1973

ҚУВҒИНЛАР

1997 йилнинг кузида Муҳаммад Солиҳ Франкфуртдан Истанбулга келди. Бу ерда унинг оиласи яшарди.

Туркия ҳукумати унинг келганини гўё билмаганга олди. Бироқ Ўзбекистон элчихонаси “Каримовнинг душмани” Истанбулга келганини Анқарадагиларга маълум қилди.

1997 йилнинг ноябрида Ўзбекистон Президентининг Туркияга ташрифи муносабати билан Анқара Каримовнинг ҳурматига Муҳаммад Солиҳни Болгарияга чиқариб юборди.

Салиҳ Софияда бир ойча яшаб қолди. Сўнг яна норасмий тарзда Истанбулга келди.

Туркия ҳукумати бундан яна ранжиди.

1998 йилнинг мартида Муҳаммад Солиҳ энди Руминияга чиқариб юборилди.

У бу ерда бир ойча ҳам турмади. Апрель ойининг бошларида Киевга келди. Украинада у «Руҳ” Халқ Ҳаракати лидери Вячислав Черновил билан учрашди. Украина мухолифатчиси ўзбек демократини қўллаб қувватлашга ваъда берди.

Май ойида Солиҳ Москвага келади. “Литературная газета” ва “Люди как они есть” журнали у билан суҳбатлашиб, суҳбат матнини ўз саҳифаларида чоп этишади.

Июль ойида эса Базель шаҳри Мэри таклифи билан уч ойлик муддат билан Швейцарияга келади. Шу ерда у ўзининг «Йўлнома” номли хотиралар тўпламини қоғозга туширади.

Сентябрда яна Туркияга қайтади. Сафар норасмий бўлгани учун ҳам у ўз оиласи билан дўстларининг уйида учрашади.

1998 йилнинг ноябрида Бокуга бориб, Абулфайз Элчибей билан кўришади. У ердан эса Москвага ўтиб, генерал Александр Лебедь билан учрашади.

Декабрда яна Истанбулга қайтиб келади…

СОКИН МУХОЛИФАТЧИ

“Бирлик” раҳнамоси ҳам Истанбулда яшарди.

У Туркияда 6 йил яшаса-да, нафақат Туркия, балки Ўзбекистон ҳукумати ҳам уни эслашмади. Туркияда Муҳаммад Солиҳдан бошқа яна бир мухолифатчи – Пўлатов ҳам борлигини ҳеч ким билмасди.

1998 йил бу сокин мухолифатчи Вашингтонга кўчиб ўтади. Бу ерда унинг укаси яшарди…

ПОРТЛАШЛАР

1999 йилнинг 13 февралида Анвар Солиҳбоев бошчилигидаги бир гуруҳ ўзбек миллий хавфсизлик хизмати (СНБ) ходимлари Анқарага келишади. Солиҳбоев Туркия ҳукуматидан терроризмга қарши кураш битими доирасида Ўзбекистонга жўнаётган экстримистларни кузатиш учун Туркия аэропортларида ўз жосус агентларини жойлаштиришга рухсат сўрайди. Улар яқин кунларда содир этилиши лозим бўлган ўта жиддий воқеага ишора қилишади.

Айни шу кунларда Тошкентда ҳам ғаройиб воқеалар содир бўлаётган эди. Барча фаол мухолифатчиларнинг уйлари кузатувга олинган эди. Масалан, Тошкентда уч кун 13 – 16 февраль кунлари СНБ агентлари ва махсус хизмат ходимлари “Эрк” партияси котиби Отаназар Орипов, ҳуқуқ ҳимоячиси Мўътабар Аҳмедова, ёзувчи мамадали Маҳмудов, Муҳаммад Солиҳнинг қизи Нигор, ака-укалари Комил, Жуманазар, Рашид Бекжоновлар яшайдиган Хоразмдаги барча уйлари қаттиқ кузатув остига олинган эди.

16 февраль кунги Тошкент марказида бомбалар портлашидан сўнг биринчи бўлиб айнан шу кузатувга олинган уй эгалари ҳибсга олинади.

Ҳали портлатганларнинг бирортасини ушламай туриб, ҳукумат бу ишни дин фанатиклари билан бирга Муҳаммад Солиҳ амалга оширди деб жар солди. Гўё бу ишнинг сиёсий тамғаси аввалдан маълум эди…

Муҳаммад Солиҳ бу айбловларга “Тўҳмат сеҳри” ёки “Магия лжы” номли мақоласида батафсил жавоб берган эди. Қуйида мазкур мақолани қисқартирилган ҳолда келтиришни лозим топдим:

“Мен 16 февраль куни Тошкентда бўлиб ўтган портлашлар ҳукумат томонидан уюштирилган деб тўла ишонч билан айта олмайман. Лекин мен тўла ишонч билан шуни айтишим мумкинки, мухолифатнинг бу портлашларга мутлақо алоқаси йўқ. Портлашлар ортида ким турганилигини билиш учун, бу фожеа кимлар учун зарур бўлганини яхшилаб ўйлаб кўриш керак бўлади.

Биринчидан, бу портлашлар Ўзбекистон Президентини ўлдиришга қаратилган эди деган ёлғонга ҳозирданоқ чек қўйиш керак. Портлашлар шаҳарнинг беш турли нуқтасида турли вақтларда содир бўлди ва бу беш бомба фақат бир кишини ўлдириш учун портлаган эди дейиш кулгили ҳолдир.

Фақат бир нарса – бу акциянинг провакация экани мутлақо ҳақиқатдир! Бу провакация нимани бошлаб бериши керак эди? У, кўриб турганимиздек, халққа қарши янги таъқиб ва тазйиқлар тўлқинини бошлаб берди. Бу репрессия ярим оч ва ялонғоч аҳолининг кун сайин кучайиб келаётган исёнини бостириш, қолаверса ҳали ҳануз мамлакат сиёсий ҳаётида иштирок этиш учун курашиб келаётган мухолифатни тамомила янчиб ташлаш учун жуда зарур эди.

Мухолифат ҳамиша ҳукумат учун халқ норозилигидан ҳам ортиқроқ хавф хатар манбаи бўлиб келди. Негаки, Каримов режими халқнинг бу норозилиги айнан шу мухолифат томонидан дастакланиб келинмоқда деган хаёлда эди. Шунинг учун ҳам 16 февраль портлашларидан кейинги биринчи ҳибслар ҳам айнан шу мухолифатдан бошланди. Аввал ҳаммани ҳибс этиб, кейин уларнинг алоқадорлигини эълон қилиш лозим эди. Улар шуни режалаштирган эдилар.

Ҳибсларнинг иккинчи тўлқини эса мухолифатга хайрихоҳ бўлган кишилар қатламини ўз ичига олди. Тошкент ва вилоят олий ўқув юртлари муаллимлари ҳибс этилдилар. Университетлардан мухолиф кайфиятдаги студентлар ҳайдалди, давлат идораларидан мухолифат билан алоқаси бор деб гумон қилинган ходимлар ишдан бўшатилди.

Қамоққа олиш ва ҳибслар бутун МДҲ (СНГ) давлатларини қамраб олди. Аресты охватили и территорию СНГ. 15 март куни Киевда Муҳаммад Бекжон билан “ЭРК” фаоли Юсуф Рўзимуродов, “Бирлик” Халқ Ҳаракати Марказий Кенгаши аъзоси Қобил Диёров ва унинг жияни ҳибсга олиндилар. Қозоғистон ва Қирғизистонда ҳам Ўзбекистонга қарши “терррор”да айбланиб қирқдан зиёд киши ҳибсга олинди.

Норасмий манба ва маълумотларга қараганда 16 февраль портлашларидан сўнг ўзбек ҳукумати томонидан Президент ҳаётига суиқасд қилганликда айбланиб икки мингга яқин киши ҳибс этилган. Ўз ўзидан савол туғилади: Шунча одамни ўз ҳаётига суиқасд қилганликда айблаш учун Президент бу халққа нисбатан нима қилган бўлиши мумкин?

Бундан ўн йил муқаддам Президент Каримов Ўрта Осиёдаги энг илғор ва уйғоқ мухолифатга эга эди. У бунинг учун Худога минг бор шукр қилиб, шу мухолифат билан мамлакат равнақи йўлида ишлаши керак эди. Лекин у мухолифатнинг радикал бўлиб шаклланиши учун қўлидан нима келса, барини қилди. Мақсадига эришолмагач эса, у мухолифатни шундай деб эълон қилди ва кейинги етти йил давомида деярли ҳар куни уни йўқотиш учун тинмай иш олиб борди.

Лекин мухолифат, мана етти йилдирки, гарчи ҳукумат уни халқ орасида обрўйи йўқ деб ҳисобласа ҳам, ҳануз Каримов режими учун қўрқув ва таҳлика манбаи бўлиб келмоқда. Мен кўпам сийқалашмоқчи эмасман, аммо халқ орасида обрўси бўлмаса, нега унда мухолифатдан бунчалар қўрқишади деб сўрамоқчиман.

Шу нарса яққол аниқки, мухолифат кучи – режимнинг унга нисбатан бўлган таҳлика ва қўрқуви билан теппа тенг! Яна шуни ҳам қўшимча қилиш лозимки, яқинлашиб келаётган парламент сайловлари ва унда мухолифатнинг иштироки ҳақидаги гап сўзлар бу қўрқувни икки карра оширди.

Портлашларга қадар ўзбек мухолифатининг масъул кишилари Тошкентда ОБСЕ вакиллари ва қатор Ғарб ташкилотлари билан учрашган эдилар. Бу учрашув ва мулоқотлар ҳукуматни саросимага солиб қўйди. Айнан шу учрашувларда мухолифат вакилларининг парламент сайловларида иштирок эттирмаслик учун ўзбек ҳукумати яқин кунларда қандайдир провакацияга бориши мумкинлиги ҳақидаги хавотирлар айтилган эди. Кўп кутилмади. 16 февраль куни Тошкентда портлаган бомбалар нафақат бегуноҳ кишилар ҳаётига зомин бўлди. Балки, сайловлар арафасида пайдо бўлган яхши кунлар умиди ва демократия ҳақидаги орзуларни ҳам саробга айлантирди.

1994 йилги парламент сайловлари олдидан ҳам биз ҳақимизда худди шунга ўхшаш “давлатни куч билан эгаллаш” деган сохта айблар билан жиноий иш очишган эди. Лекин унда Каримов Ғарбни мухолифат хавфи билан ишонтиролмаган эди. Бомбалар билан ишонтириш асосли ва ишончли, шекилли. Шу аснода нафақат ўзининг диктаторлик бошқарувини оқлаш, балки, шу баҳонада мухолифатдан ҳам қутилиш мумкин!

Ўзбекистон телевиденияси тўрт йил муқаддам суъратга олинган қашқадарёлик йигитлар ҳақидаги кадрларни тез тез қайтириб туради. Улар гўё Чечинистон жангоҳларида ҳарбий тайёргарликдан ўтишган эмиш. Бугун бу йигитларнинг аксарияти ўз колхозларида ва ё милицияда ишлашини кўпчилик яхши билади. Улар қачонлардир, 1994 йилларда Ўзбекистонга «ЭРК” газетасини олиб келиб, ҳукумат томонидан ушланган эдилар…

Мартнинг сўнгги кунлари Ўзбекистон ташқи ишлар вазирининг АҚШга бўлажак сафари ҳам фақат бир мақсадни – ўзбек сиёсий мухолифатини ер билан яксон қилиш учун Американинг розилигини олишдан иборат!

Яқинда Ўзбекистонга Туркия Президенти Сулаймон Демерал ташриф буюрди. Икки давлат Президентларининг айни учрашувида ҳам асосий масала – мухолифат масаласи бўлди. Энди бу сафар Каримов Туркиядан ўзбек мухолифати лидери Муҳаммад Солиҳни тутиб беришни қаттиқ талаб қилди.

Туркия Президенти Демирал жаноблари Каримовга шундай деб жавоб берган: «Ўзбекистон душмани – Туркиянинг ҳам душмани, Каримовнинг душмани – менинг ҳам душманим, Муҳаммад Солиҳ ортиқ Туркияда яшолмайди!».

Мен Туркия Президенти ўзбек ҳукумати тарғиботига ишонди деган фикрдан йироқман. Лекин ёлғон олий ҳукумат доираларида айтилаверса, янгича мазмун касб этади ва унга одамлар секин аста ишона бошлашади.

Ўзбекистон Президенти мамлакатни бошқараётган ўн йил даври давомида ҳали бирор марта ҳам халқига рост сўз сўзламаган. У ҳамиша халқни алдаб келди. Олий ва муҳташам ҳукумат минбарлари бутун бўй басти билан уни доим фош бўлиш даҳшатидан асраб келди. Ва бугун ҳам бу ёлғон давом этиб келаяпти. Энди бу ёлғон Ўзбекистон фаровон юрт, унинг иқтисоди юксалишда, тинчлик мустаҳкамланмоқда, халқ ҳукуматдан миннатдор, мухолифат бизда йўқ, борлари ҳам террорист, халққа қарши репрессиялар йўқ, фақат мамлакат осойишталигини кўролмайдиган ёвуз кучлар бор, холос деган сўзлардан иборат!

Мен ЭРК ва ОЗОДЛИКни, ДЕМОКРАТИЯ ва ҲУРФИКРЛИЛИКни муқаддас деб билган барча тараққийпарвар кучларни бу ёлғонга ишонмасликка чақираман. Мен диктатор Каримовнинг «Ўзбек халқига бахт саодат тилайман ва уни бир кун келиб демократия шароитида кўришни орзу қиламан!” деган ёлғон сўзларига ишонмасликларингизни сўрайман. Мен Сизларни 16 февралдан сўнг ўзбек халқига қарши бошланган репрессияни тўхтатишга, сўз ва иш билан режим жаллодларининг гуноҳсиз кишиларни қатли ом қилишларига йўл қўймасликка чақираман” ( «ЭРК» газетаси. №4 май-август,1999)

“Озодлик” радиосига берган интервьюсида эса Мухаммад Солиҳ Ислом радикализми ва террорчилик ҳақидаги ўз фикрини мана бундай баён этади: “Ҳеч бир ғоя, у хоҳ миллий, хоҳ диний бўлсин, мусулмон кишисини террорга йўналтира олмайди. Ҳатто Каримов режимига ўхшаш тоталитар режимлар олиб бораётган давлат террорига қарши курашлар ҳам. Чунки террор – (аморален) – ноҳалолдир. Художўй одам ноҳалол бўлолмайди. Исломда – террорга ўрин йўқ!”.(“Озодлик” радиоси, 17-01-02, Марказий Осиё ва Кавказ, “Халифат ва Шариат”, Эшиттириш олиб борувчиси ва муҳаррир – Тенгиз Гудава

(Давоми бор)

yangidunyo.org