Ўзбекистон аҳолиси қулликнинг замонавий шаклларидан жабр кўрган қисмининг улуши бўйича дунёда иккинчи ўриндан жой олди. Бу Walk Free Foundation (WFF) ташкилоти томонидан тайёрланган 2014 йил учун “Қулликнинг замонавий индекси”да қайд қилинади.

Қулликнинг замонавий шакллари сифатида инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини чеклаш билан боғлиқ мажбурий фаолият назарда тутилади. Бошқа сўз билан айтганда, инсонни ўз эркинлигидан маҳрум қилган ҳолда қўрқитиш ва таҳдид қилиш йўли билан бошқа бир шахс, ташкилот ёки давлат фойдасига унинг ўз иродасига қарши равишда нимадир қилишга мажбур қилишдан иборат. Ушбу таъриф ўз ичига мажбурий меҳнат (сурункали мажбурий меҳнатдан тортиб қулликнинг ўрта асрлардаги шаклларигача), жинсий эксплуатация (мажбурий фоҳишалик шакллари, шахсий жинсий қуллик ва ҳоказо.), инсон аъзолари савдоси ва бошқаларни ҳам олади.

Ушбу шармандали рўйхатда Ўзбекистонни биринчи ўриндан “миллиметр”ларгина ажратиб туради, яъни иккита ўрин ўртасида атиги мингдан бир фоиз (0,027%) фарқ бор. Рўйхатда биринчи ўринни эгаллаган африка давлати Мавританияда мамлакат аҳолисининг 4% и замонавий қуллик остидадир. Ўзбекистонда эса бу кўрсаткич 3,973% ни ташкил қилади. Агар улуш эмас, замонавий қулларнинг сони ҳисобга олинса Мавританияда уларнинг сони Ўзбекистондагидан 155 мингтага кўпроқ. Ўзбекистонда эса замонавий қуллар сони 1,2 млн.дан ошади.

Агар “Қулликнинг замонавий индекси”да “Пахта кампанияси”ни (Cotton Campaign) ҳам ҳисобга оладиган бўлсак ва 2014 йилда Ўзбекистон пахта далаларида 4 млн.дан ортиқ одам мажбурий меҳнатга жалб қилингани инобатга олинса Ўзбекистон бошқа давлатларни жуда катта ортда қолдириб биринчи ўринга чиқади.

Ўз навбатида қулликнинг замонавий шаклларидан жабр кўрган инсонлар сони бўйича Ўзбекистон Ҳиндистон, Хитой ва Покистондан сўнг тўртинчи ўриндан жой олган. Бироқ, бу ерда Хитой ва Ҳиндистон аҳолисининг Ўзбекистон аҳолисидан ўнлаб баробар ортиқлиги инобатга олиниши лозим.

Эътиборли жиҳати, Ўзбекистонга бағишланган “Қулликнинг глобал индекси”да мамлакатдаги қулликнинг замонавий шакллари давлатнинг ўзи томонидан рағбатлантирилади. Бу асосан, далалардаги мажбурий меҳнат амалиёти билан боғлиқ. Одамлар ишдан ҳайдалиш, олий ўқув юрти ёки мактабдан ҳайдалиш билан таҳдид қилинган ҳолда далага ҳайдалади. Хисобот маърузасида қайд қилинишича Ўзбекистонда ўз халқини тахқирлаш ва масхаралаш давлат амалиётининг ажралмас қисмига айланган.

Ўзбекистонда азалдан болалар меҳнатидан кенг қўлланилиб келинган. Бундан ташқари, давлат ички ва ташқи даражадаги одам савдоси билан ҳам самарасиз курашиб келади. Мажбурий меҳнатнинг давлат томонидан рағбатлантирилиши инобатга олинса фуқароларнинг қуллик гирдобидан қутилиши қийиндир. Ҳаттоки бу ишда давлатнинг қўли борлигини ҳисобга олмаган тақдирда ҳам Ўзбекистонда гуллаб яшнаётган коррупция, сиёсий қатағонлар ва фуқаролик жамиятининг қаттиққўллик билан чекланиши фуқароларнинг қулликка тушиб қолиш хавфини оширади.

Замир Малик