Баҳодир ФАЙЗ

ЎЗБЕК МУХОЛИФАТИ ТАРИХИДАН ЛАВҲАЛАР

(10-қисм)

ҲИБСЛАР ВА ҚИЙНОҚ

Олдин айтиб ўтилганидек, портлашлардан сўнг биринчилардан бўлиб демократик мухолифат аъзолари Мўътабар Аҳмедова, Мамадали Маҳмудов, Солиҳнинг ака-укалари – Комил ва Рашид, бир оз кейинроқ эса – Муҳаммад Бекжонлар ҳибсга олиндилар. Мўътабар Аҳмедова кўп ўтмай қўйиб юборилган бўлса-да, аммо қолган бошқа мухолифатчилар режим жаллодлари томонидан ҳибснинг биринчи куниданоқ даҳшатли қийноқларга дучор бўлдилар. Кейинчалик улар маҳкама жараёнида ўзларининг барча гувоҳликлари қийноқлар остида олинганини очиқ ойдин баён этдилар…

ҚОРАЛАШ, ИҒВО ВА БЎҲТОН КОМПАНИЯСИ

Портлашлардан кейинги дастлабки кунданоқ, гарчи ҳеч бир исбот ва “ашёвий далил” бўлмаса-да, ҳукумат матбуоти, радио ва телевизоридан Муҳаммад Солиҳга қарши қоралаш компанияси авж олди. Ўзларининг асосий рақиблари – “Ислом фундаменталистлари” бир ёқда қолиб, бутун умри давомида террорни қоралаган, улуғвор ва юксак ғоялар билан торрорни ёқлаб келганларга ҳамиша қарши бўлган кишига нисбатан тўҳмат ва бўҳтондан иборат шармандали жараён узоқ давом этди.

“Инсон ҳақ-ҳуқуқи ва озодлиги” журнали Россиянинг бир гуруҳ кўзга кўринган таниқли ёзувчилар, сиёсатчилар ва жамоат арбоблари Мурожаатини эълон қилади. Унда жумладан шундай сўзлар бор эди: “Газета ва журнал саҳифалари, радио ва телевидения эшиттиришлари орқали Муҳаммад Солиҳ номига бўҳтон ва тўҳматдан иборат иғво хабарлар тинимсиз тарқатилмоқда. Корхона ва ташкилотларда, маҳалла ва олий ўқув юртларида тепадагиларнинг топшириғи билан “Жонажон Президентимизни ҳимоя қиламиз!”, “Мустақиллик ва осойишталик душманлари йўқолсин!”, “Йўқолсин Муҳаммад Солиҳ!” деган шиорлар ва хитоблар остида йиғилишлар ўтказилмоқда. Буларнинг барчаси Сталин ва Брежнев давридаги тоталитар совет тузумининг машъум йилларини, Андрей Сахаров ва Александр Сольженицинларга бўлган таъқиб ва тазйиқларни эслатмоқда.” (“Защита прав и свобод человека”, Номeр 4 (11) 21.05.1999.)

Бу хатга Людмила Алексеева, Белла Ахмадуллина, Елена Боннэр, Лариса Богараз, Сергей Ковалев, Андрей Битов, Фазыл Искандер, Константин Боровой, Александр Ткаченко ва Россия Думасининг кўплаб бошқа депутатлари ҳам имзо чекишган.

Дунё ҳамжамиятига Муҳаммад Солиҳ ва ўзбек мухолифатини ҳимоя қилиб худди шундай Мурожжатномани Озарбайжон Халқ Фронти раҳбарлигидаги Озарбайжон мухолифати ҳам қабул қилган эди. Мазкур Мурожаатномага Озарбайжон сиёсий партияси раҳбарларидан 12 нафари имзо чекишган. Уларнинг орасида Абулфайз Элчибей, Иса Гамбвров ва бошқа таниқли арбоблар бор эди.

Солиҳни унинг учун оғир бўлган дамда украиналик сиёсатчилар ҳам унутишмади. Украина Олий Радасининг 36 депутати у раҳбарлигидаги ўзбек мухолифатини ҳимоя қилиб дунё халқларига Мурожаат қабул қилишди. Хатга имзо чеккан депутатлар орасида Қрим турклари лидерлари Мустафо Жамил ва Руфат Чубароғлилар ҳам бор эди.

Солиҳга қарши олиб борилган бу қоралаш компаниясида, ажабки, “оппозиционерлар”дан ҳам икки шўрлик нусха қўшилиб қолган эди. Булар ўша ўзингизга маълум бўлган ожиз кимсалар А.Пўлатов ва Ж.Маматовлар эди. Улар ўзларининг “Бирлик” интернет сайтларида Муҳаммад Солиҳ мухолифатдан чиқди, Ўзбекистон эса уни фуқароликдан маҳрум қилди деган бўҳтон тарқатиш билан овора эдилар…

Нима ҳам дердик, бу дунёда ҳар кимнинг ўз “ташвишлари” бўларкан…

МУҲОЖИРОТ

1999 йилнинг март ойида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг қочоқлар бўйича Комиссарлиги Муҳаммад Солиҳ ва унинг оила аъзоларига сиёсий қочоқ мақомини берди.

Апрель ойида у оила аъзолари билан Ослога келади.

1999-2000 йилларда Ўзбекистон ҳукумати Норвегия давлатига уч маротаба Солиҳни ушлаб бериш ҳақида мурожаат қилишди ва ҳар гал рад жавоби олишди…

ДЕМОКРАТИК МУХОЛИФАТ УСТИДАН СУД

Маҳкама жараёни 1999 йилнинг 18 август куни Тошкент вилоятининг мўъжазгина шаҳарчаси – Янги йўлда бошланди. Суд ҳукми ўқиб эшиттирилишидан икки кун олдин ёзувчи Мамадали Маҳмудов бошчилигидаги гуруҳ халқаро жамоатчиликка қилган Мурожаатномасини эълон қилди. Мана ўша мактуб:

“Халқаро радиостанцияларга судланувчилар, “Ўзбекистон Демократик кучлари” аъзоларидан Мурожаатнома:

Биз судланувчилар – Мамадали Маҳмуд, Муҳаммад Бекжон, Рашид Бекжан, Юсуф Рўзимуродов, Қобил Диёров ва Неъмат Шарипов шуни маълум қиламизки, бизларни Ички Ишлар Вазирлиги ертўласида узоқ муддат сақлаб, “ЭРК” лидери Муҳаммад Солиҳ ва Ўзбекистон Демократик кучларига қарши кўргазма олиш учун мислсиз азоб ва қийноқларга солишди. Бизга “Ўлим халталари” кийдиришди, электр токи билан қийнашди, резинали дубинкалар, сув тўлдирилган пластмасса идишлар ва қўллари билан уришди, ҳақорат қилишди. Аёлларимизни олиб келиб зўрлаймиз деб қўрқитишди. Лекин биз барибир бўҳтон ва ёлғон кўргазмаларни тан олмадик. Биз барча демократик давлатлар ва халқаро ташкилотлардан бизларни ҳимоя қилишларини илтимос қиламиз!

Яна шуни қўшимча қилмоқчимизки, Мамадали Маҳмудовдан Муҳаммад Солиҳни ўлдиришни талаб қилишди.

Судланувчилар (имзо): Мамадали Маҳмуд (Эврил Турон) ёзувчи

Муҳаммад Бекжон, “Эрк” партияси аъзоси

Рашид Бекжон, “Эрк” партияси аъзоси

Юсуф Рўзимуродов, “Эрк” партияси аъзоси

Қобил Диёров, “Бирлик” аъзоси

Неъмат Шарипов, бизнесмен.

1999 йил 18 август.”

Судланувчиларнинг маҳкамада маълум қилишларича, уларни судга қадар адвокатсиз сўроқ қилишган ва ҳатто судга ҳам улар ҳимоячиларсиз келишга мажбур бўлишган.

Лекин булардан қатьий назар, суд, ҳеч бир далил ва исботсиз уларнинг ҳар бирини 14 ва 15 йилга (қаттиқ ва кучайтирилган тартибли калонияда) озодликдан маҳрум қилиш ҳақида қарор чиқарди…

(Рус тилидан Исмат Хушев таржимаси).

(Давоми бор)