Баҳодир ФАЙЗ

ЎЗБЕК МУХОЛИФАТИ ТАРИХИДАН ЛАВҲАЛАР

(12-қисм)

16 феврал “айбдорлари” устидан суд ва маҳкама ҳукми

Нега мен “айбдорлар” жумласини қўштирноқ ичида келтираяпман?

Чунки, суд ҳукми билан отиб ташланган 16 кишини бу портлашларни ташкил қилганликлари ва амалга оширганликларига кўплаб кузатувчилар ишонмайдилар. Уларни ўз айбларини тан олганликларидан бўлак бирор ишончли далил йўқ. Ўзбекистонда ўз айбига иқрор қилиш қандай амалга оширилишини эса ҳамма билади. Даҳшатли қийноқларни ўз бошидан кечирган ёзувчи Мамадали Маҳмудов бу ҳақда бутун дунёга маълум қилди.

Маҳкама ҳукми билан Козимбек Зокиров ва Баҳром Абдуллаев бошчилигидаги гуруҳлар отиб ташлаш воситасида қатл қилинди. Бу гуруҳ бошлиқларидан бири дея кўриладиган Баҳром Абдуллаев портлашлар пайтида Ўзбекистон МХХ ертўласида ўтирганди. У 1998 йилнинг ноябр ойидан қамоқда бўлган, портлашлар эса 1999 йилнинг 16 февралида содир этилди.

Нега унда уни қатл этдилар?

Ўзбекистон махсус хизматлари Баҳром Абдуллаев кўмагида радикал исломий гуруҳлар билан алоқага чиққан ва уларнинг қўли билан портлашларни амалга оширган деган тахминлар бор.

Шу сабабли бу сир ошкор бўлмаслиги учун суд ҳукми жуда тез кунларда амалга оширилган.

“Бир ишдаги” икки сурат

Олдин айтиб ўтганимиздек “16 феврал портлашлари” дунёвий мухолифатни, шахсан Каримов режимининг асосий рақиби “Эрк” демократик партиясини дунё жамоатчилиги олдида ёмонотлиқ қилиш мақсадида ташкил этилганди. Ўзбекистондаги “ваҳобийлар”га қарши ўз қатағонларини қонунийлаштириш, бу режимнинг иккинчи мақсади эди.

Муҳаммад Солиҳ ва “Эрк” партияси бу ишда асосий айбдор сифатида кўрилди ва ҳеч қачон оқловга ўрин берилмади. Тергов ва суд ишлари бошдан то охиригача белгиланган мақсадлар бўйича амалга оширилди.

Мана бир мисол келтираман.

Тергов ишини юритаётганлар қўлида ўзбек мухолифати лидерларини Ўзбекистон Исломий ҳаракати вакиллари билан танишлигига гувоҳлик берувчи икки сурат бор эди. Биринчи суратда Муҳаммад Солиҳ ва ЎИҲ лидери Тоҳир Йўлдош акс этганди. “Гувоҳ” Зайниддин Асқаровнинг Муҳаммад Солиҳга қарши берган барча ёлғон кўрсатмалари айнан шу суратга асосланган эди. Бу сурат Солиҳни “айбдор” эканлигини тасдиқловчи ягона далил ўлароқ хизмат қилди. (Бироқ З.Асқаровнинг ўзи 2002 йилда ББС радиосининг мухбири Ҳамид Исмоилов билан суҳбатда ва кейинчалик 2003 йилнинг 27 ноябр куни ББС, “Озодлик” ва “Америка овози” радиолари мухбирлари билан суҳбатда Муҳаммад Солиҳни портлашларга умуман алоқаси йўқлигини тан олганди).

Муҳаммад Солиҳнинг ўзи ЎИҲ лидери билан учрашувини ҳеч қачон яширмаган. У бу ҳақда ББС ва “Озодлик” радиолари орқали бир неча марта гапирди. Бундан ташқари у учрашган пайтларда ЎИҲ бу қадар мақеъга эга эмас эди. Ўшанда Истанбулда яшаётган бошқа ўзбек муҳожирлари ҳам бир – бирлари билан учрашганлар. Шу сабабли терговчиларда Йўлдошев билан бошқа мухолифат вакиллари тушган яна бир сурат бор эди. Бу сурат “16 феврал” “иши”га қўшилмади, аксинча терговчилар томонидан яширилди.

Нега?

Хоҳловчилар бу суратларни қуйидаги манзиллардан топишлари мумкин:

1 – сурат манзили: www.stability.uz.

2 – суратни “Turkistan Newslatter’’, 2000 манзилида кўриш мумкин.

Биринчи суратда Муҳамад Солиҳ, Тоҳир Йўлдошев ва Зайниддин Асқаров акс этган.

Иккинчи суратда Жаҳонгир Маматов, Тоҳир Йўлдошев, Абдураҳим Пўлатов ва Зайниддин Асқаров учрашуви туширилган.

Икки сурат ҳам 1997 йилда Истанбулда олинган.

Жанжал

Бу воқеа ЕХҲТ (ОБСЕ) нинг Истанбулдаги йиғилиши олдидан содир бўлди.

Йиғилишга Марказий Осиё мамлакатлари раҳбарлари қаторида нодавлат ташкилотлар вакиллари ҳам таклиф қилинганди. Таклиф қилинганлар ичида Муҳаммад Солиҳ ҳам бор эди. Бу ҳақда эшитган президент Ислом Каримов ўз одатига кўра ғазаб билан саройдаги бир қанча сўзлашув жиҳозларини (телефонларни) ва қимматбаҳо ликобчаларини отиб синдиради.

Ўзбекистон Ташқи ишлар Вазири А.Комилов Президентни тинчлантириш мақсадида биринчи навбатда Туркия ТИВ ни агар Муҳаммад Солиҳ йиғилишга келадиган бўлса, бу ҳолат шундоқ ҳам қийинлашиб турган икки “биродар”республика муносабатларини бадтар ёмонлаштириши мумкинлиги ҳақида огоҳлантиради. Шундан сўнг ЕХҲТни “Инсон ҳуқуқлари ва демократия бўйича офиси”ни Каримов душманини шундай муҳим йиғилишга таклиф қилиб “янглиш” қарор чиқарганига расмий равишда эътироз билдирилди.

Бунга ҳам қаноат қилмаган ўзбек ҳукумати турк ҳамкорларига босим кўрсатиб Солиҳни Истанбулга келишига қаршилик қилиш мақсадида тезлик билан “Интерпол”нинг Ўзбекистондаги бўлими Директори М.Ҳаитовни Туркияга юбориш қарорига келади.

“Жуҳурият” оммабоп турк газетаси “ЕХҲТ йиғилишидаги жанжал” номли мақоласида шундай ёзганди: “Солиҳни ЕХҲТ йиғилишига таклиф қилинганини билган Ўзбекистон ЭРК лидерини ташрифига таъсир кўрсатишни талаб қилиб ЕХҲТ ва Туркияга босим ўтказди. Натижада ЕХҲТ Туркия “илтимосига кўра” Солиҳга юборилган таклифномани қайтариб олишга қарор қилди.” (“Cumhuriyet”, 11.11.99)

“Радикал” газетаси ёзади: “Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг антидемократик ҳаракати Истанбулда ўтадиган ЕХҲТ йиғилишига соя ташлади. Каримов йиғилишда қатнашмаслиги билан Туркияга таҳдид қилиб ўз рақиби Муҳаммад Солиҳни Истанбулга ташрифини бекор қилинишига эришди. Солиҳни йиғилишга келиши учун ҳатто меҳмонхонада жой ҳам ажратилган эди. Каримовнинг таҳдидидан сўнг Туркия Ташқи ишлар Вазирлиги Норвегия билан боғланди ва Солиҳни Истанбулда бир гуруҳ ўзбек махсус хизматлари кутиб туришганини, Туркия ҳукумати Солиҳни агар келадиган бўлса орқага қайтариб юборишга мажбур бўлишлари ҳақида огоҳлантирди. Туркия ТИВ бу ҳақда расман билдирди”. (“Radikal”, 11.11.99)

“Бу” одам

16 феврал воқеаларидан кейин Ўзбекистонда Муҳаммад Солиҳ номини тилга олиш хавфли бўлиб қолди. У ҳақда номини тилга олмасдан, “анаву, бу одам” дея шивирлаб гапиришарди.

Москвали ҳуқуқ ҳимоячиси Виталий Понамарёв бир кўрсатувда ўзбек ўқувчилари чизган суратни намойиш этди. Суратда уч миршаб соқол қўйиб салла ўраган Муҳаммад Солиҳни “судга олиб келишаётгани” тасвирланганди. Сурат ҳукуматни болалар тасаввурига Солиҳни “ваҳобий” ўлароқ тарғибот қилгани маҳсули эди.

Шунга қарамай “бу одамни” ўз номи билан аташдан қўрқмайдиган кишилар топилди. ББС радиоси 1999 йил охирида янги аср яқинлашаётгани муносабати билан Ўзбекистонликлар орасида кичик бир сўровнома ўтказди. “Сизнингча 20 асрда ким тарихда қолади?”, савол шундай қўйилган эди.

Жавоблар қуйидаги тартибда берилган:

1.Ислом Каримов
2.Абдулла Қодирий
3.Шароф Рашидов
4.Йўлдош Охунбобоев
5.Усмонова
6.Чўлпон
7.Файзулло Хўжаев
8.Ҳабиб Абдуллаев
9.Абдулла Орипов
10.Муҳаммад Солиҳ
11.Абдували қори Мирзоев
12.Муҳаммад Содиқ Муфти
13.Эркин Воҳидов
14.Шерали Жўраев
15. Обид қори Назаров
16.Ботир Зокиров
17.Собир Раҳимов
18.Нуриддин Муҳиддинов
19.Усмон Юсупов
20.Боймирза Ҳайит
21.Солижон Шарипов (космонавт)
22.Тоҳир Малик
23.Аброр Ҳидоятов
24.Саид Аҳмад
25.Мукаррама Турғунбоева
26.Руфат Рисқиев
27.Маҳмудхўжа Беҳбудий
28.Мунаввар Қори
29.Акмал Икромов
30.Абдурауф Фитрат
31.Қори Ниёзий
32.Алихонтўра Соғуний
33.Усмон Носир
34.Ҳамза Ҳ.Ниёзий
35.Ғафур Ғулом
36.Маннон Уйғур
37.Вали Қаюмхон
38.Мадаминбек
39.Дадахон Ҳасан
40.Юнус Ражабий
41.Абдулла Авлоний
42.Ҳалима Носирова
43.Тамарахоним
44.Амир Саид Олимхон
45.Абдулазиз Комилов
ва бошқалар.

(Давоми бор)