1928 йилнинг рамазон ойида рўзаларимизни тутиб, эсон-омон ҳайитга етдик. Руслар қўлга олиши мумкинлигига қарамай, ҳайит намозини ўқиш учун теваракдаги қишлоқ ва маҳалла одамлари эски жомега оқиб кела бошлади. Бир неча оғайнилар билан бирга саҳар туриб жомени тартибга келтирдик. Жойнамоз ўрнига тўн ва пўстинларимизни ерга ёйдик. Саксон ёшлардаги бир мулла минбарга чиқиб хутба ўқишни бошлаган пайти қирқ нафарга яқин рус аскари қўлида милтиқлар билан келиб жамоатга ташланди. Одамларни қўндоқ билан уриб масжиддан ташқарига чиқардилар. Бир неча аскар саксон ёшли муллани ерга ётқизиб ўлгунича калтаклади.

Рус аскарлари ғалаёнга келган халқни тўхтатиш учун олдин ҳавога ўқ отди. Ғазабимиз босилмас, қўлимизга илинган нарсани аскарларга қарата отардик. Вазият кескинлашиб бораётганини кўрган рус аскарлари жамоатга қаратиб ўт очди.

Тахминимча, беш киши ўлди, йигирма киши яраланди.

Бу воқеа рўй берган чоғда ёнимда бўлган жон дўстим Абдуллажон оғир яраланди. Унинг ёнида турган рус аскарлари ҳеч кимни ўлган ва яраланганларга яқинлаштирмасди. Бироз вақт ўтгандан кейин аскарлар кетди. Шу заҳоти Абдуллажоннинг ёнига югурдим. Оғзидан қон келар ва тўхтовсиз шаҳодат калимасини ўқирди. Қон қардошим, жон жигарим қўлларимда жон берди. Ўша пайтда биргина нарсани – қўлимда қурол бўлишини истардим. Жамоат ҳайит намозини ўқий олмай уйига тарқалди. Байрам бўлишига қарамай кўчада зоғ ҳам йўқ эди.

Ҳайит намозига имомлик қилиш учун келган муллани ҳеч ким бошқа кўрмади. Ўликми-тирикми, соғми-касалми – билолмадик.

Абдулҳамид Кўчарнинг “Қулликдан ҳурликка” (Esaretten Hürriyete Bir Türkistanlının Hatıraları) китобидан

facebook.com